May mắn đóng vai trò lớn trong làm giàu?

Một buổi sáng thứ Bảy, Robert Frank, giáo sư kinh tế tại đại học Cornell, đang chơi tennis tại New York thì tim ông đột ngột ngừng đập. Tỷ lệ tử vong do trụy tim thường lên đến 98%. Thật may mắn, cách sân tennis vài trăm mét vừa xảy ra một vụ tai nạn xe hơi và hai chiếc cứu thương được điều động tới hiện trường. Tuy nhiên do thương tích không lớn, vụ tai nạn chỉ cần một chiếc cứu thương, và chiếc còn lại chỉ mất vài phút để tới cứu Frank.

Ông Frank cho rằng mình còn sống đến hôm nay hoàn toàn nhờ may mắn. Và từ đó ông bắt đầu nghiên cứu về may mắn cũng như vai trò của may mắn trong lĩnh vực kinh tế.

Trước khi nói rằng có mối liên hệ giữa may mắn và sự giàu có, Frank đã chuẩn bị tâm lý đón nhận ý kiến phản đối dữ dội. Tổng thống Mỹ Barack Obama từng bị chỉ trích khi cho rằng người giàu phải nên biết ơn vì nhờ chế độ tại Mỹ họ mới có thể phát tài, thậm chí ông còn gọi các tỷ phú, triệu phú là những kẻ may mắn.

Frank không hề phủ nhận thành quả của người giàu. Cuốn sách mới của ông "Success and Luck: Good Fortune and the Myth of Meritocracy" là nghiên cứu khách quan về ảnh hưởng của may mắn tới sự giàu có.

Frank khẳng định trong hầu hết các trường hợp, nỗ lực mới là yếu tố chủ chốt mang đến thành công. Các tỷ phú như Bill Gates hay Warren Buffet không phải lúc nào cũng may mắn, và điều chắc chắn là họ rất tài năng và làm việc chăm chỉ, Frank nhận định.

Dù khái niệm "tự tạo nên may mắn" có thể truyền cảm hứng và mang lại động lực, song thực tế vẫn có những yếu tố mang tính "duyên số". Ví dụ, cùng sinh trưởng vào những năm 1960, song Bill Gates lại vô tình được học tại một trong số ít những trường cho phép học sinh thoải mái dùng máy vi tính.

Hay như diễn viên Bryan Cranston vụt sáng thành sao nhờ vai chính trong phim truyền hình Breaking Bad. Ông có được vai này sau khi nó bị hai diễn viên gạo cội John Cusack và Matthew Broderick từ chối tham gia. "Bạn có tài và quyết tâm, nhưng nếu thiếu may mắn, bạn cũng chẳng thể thành công", Cranston phát biểu.

Nếu không có may mắn, liệu Cranston hay Gates có thể trở nên giàu có và nổi tiếng không? Câu trả lời là có. Nhưng luận điểm của Frank là ảnh hưởng của sự may mắn trong nền kinh tế đang dần tăng lên.

Hơn 20 năm, ông Frank đã nghiên cứu những lĩnh vực mà trong đó chỉ số ít cá nhân xuất sắc nhất mới có thể thành công. Kinh tế đang dần trở nên giống âm nhạc và thể thao, nơi mà phần thưởng cho người giành vị trí quán quân cao hơn rất nhiều so với người về thứ 2 hay thứ 3.

Trong thế kỷ 20, một kế toán chỉ phải cạnh tranh với một số ít kế toán khác trong khu vực và có rất nhiều cơ hội giành được những hợp đồng béo bở. Nhưng giờ đây, chính những người này lại đối mặt với nguy cơ thất nghiệp vì sự xuất hiện của các công ty kế toán toàn cầu, như TurboTax. Ban đầu, hãng chỉ tung ra vài phần mềm kế toán trên thị trường. Nhưng sau đó, TurboTax dần chiếm được lòng tin của khách hàng và lợi thế cạnh tranh cứ thế tăng lên. Giờ đây hàng nghìn nhân viên kế toán hoàn toàn bị mất việc.

Trong một môi trường cạnh tranh khốc liệt như vậy, khoảng cách giàu nghèo có thể rất lớn giữa người may mắn và không may. Người thông minh và kiên trì nhưng kém may mắn thì vẫn sẽ phải chật vật, trong khi kẻ may mắn thì có thể đút túi cả triệu, thậm chí cả tỷ USD.

Vậy ta sẽ làm gì khi không thể kiểm soát sự may mắn? Theo ông Frank, giải pháp duy nhất là đầu tư vào giáo dục, cơ sở hạ tầng công cộng và tất cả những thứ mà chúng ta biết có thể giúp mọi người thành công. Dù điều đó đồng nghĩa với việc thuế cao hơn, nhưng nó cũng sẽ không ảnh hưởng quá nhiều tới người giàu như họ vẫn lo sợ.

Chẳng hạn, anh muốn lái một chiếc Porsche 150.000 USD trên một đường cao tốc bảo dưỡng tốt, hay chiếc Ferrari 333.000 USD trên đường đầy ổ gà? Câu hỏi này làm nổi lên vài luận điểm. Thứ nhất, mọi người đều sẽ có lợi nếu chúng ta đầu tư vào công trình/dịch vụ công cộng, kể cả người giàu. Thứ hai, hãy nghĩ nhiều hơn đến sự khác biệt giữa một chiếc xe 150.000 USD và xe 333.000 USD.

Ông Frank tin rằng nghiên cứu của mình sẽ đem lại lợi ích cho xã hội. Bởi vậy, ông quyết định sẽ dành toàn bộ thời gian còn lại để giúp cho mọi người nhận thức được may mắn của mình.

Nhật Trường

Nguồn Bloomberg