Công nghệ đang loại bỏ vai trò trung gian của ngân hàng (Kỳ 6)

Rẽ trái ra khỏi khu đón tiếp chính vào các văn phòng của PayPal tại San Jose, mở một cánh cửa không có gì nổi bật và bạn bước vào một phòng khách trang trí sặc sỡ có lắp rất nhiều TV màn hình phẳng. Đây là phòng thí nghiệm cho cái mà PayPal gọi là “thương mại tận nhà” (couch commerce): mọi người ngồi trước TV mua sắm mọi thứ bằng điện thoại di động hoặc máy tính bảng. Cửa tiếp theo là trung tâm mua sắm ảo với đầy đủ các cửa hàng bán đồ gia dụng, hàng tạp phẩm và quán cà phê. Trong mỗi cửa hàng này, người tiêu dùng có thể đặt hàng, mua và thanh toán bằng điện thoại của họ, hoặc thậm chí chỉ bằng số điện thoại của họ.

Trung tâm mua sắm và phòng khách là sân tập cho cuộc chiến sắp tới trong ngành ngân hàng: về người sẽ kiểm soát ví tiền số hóa - sẽ làm thay đổi phương thức người dân mua sắm và chi tiêu – và cách thức người tiêu dùng tiết kiệm và vay mượn.

Đối mặt với diễn biến này, việc kinh doanh hạ tầng thanh toán dường như đặc biệt không hứa hẹn với các tay chơi mới muốn gia nhập. Hầu hết hoạt động chuyển tiền đều đi trên một vài “con đường chính” kết nối các ngân hàng với nhau. Các con đường này tải một lượng hàng hóa khổng lồ và được quản lý nghiêm ngặt. Đối với người tiêu dùng, hầu hết hoạt động thanh toán có vẻ hoàn toàn tự do vì được các ngân hàng cung cấp như một phần trong gói dịch vụ một vài khách hàng tài trợ thông qua khoản tiền gửi lãi suất thấp.

Thế nhưng hoạt động thanh toán hóa ra lại dẫn đến trận chiến giữa ngân hàng và một số công ty, nhữngkẻ sáng tạo đang cố gắng phá vỡ khuôn khổ cũ của thị trường. Rất nhiều công ty sáng tạo kiểu đó có tham vọng tương đối khiêm tốn. Một số đang cố gắng giành lấy vài ba luồng tiền khổng lồ đang chảy khắp thế giới bằng cách tập trung vào những lĩnh vực cụ thể như thanh toán qua biên giới (xem phần tiếp theo). Rồi các hãng này cũng nhận thấy họ ngày càng tiến gần hơn đến việc cung cấp dịch vụ giống như ngân hàng dù bản thân không phải là ngân hàng.
Lĩnh vực cung cấp dịch vụ thanh toán cho các chủ cửa hàng hoặc chủ quầy hàng ở chợ đang có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ. Cho đến gần đây, giới này vẫn chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt hoặc séc. Nhưng séc thường không ổn định, và mặc dù tiền mặt có nhiều đặc tính hấp dẫn – thứ nhất, có thể dễ dàng qua mặt cơ quan thuế vụ - nhưng mang theo người một lượng lớn tiền mặt là rất mạo hiểm. Thêm nữa, mức chi tiêu tối đa của người tiêu dùng cũng chỉ bằng số tiền họ có trong ví.

Tại Mỹ, hai hãng Square và Intuit đang dẫn đầu thị trường này với các thiết bị nhỏ gọn gắn vào điện thoại thông minh và cho phép doanh nghiệp nhỏ nhất hoặc chủ cửa hàng nhỏ nhất chấp nhận thanh toán bằng thẻ tín dụng. Cả 2 hãng đều cung cấp thiết bị đọc thẻ miễn phí cho người sử dụng và sau đó thu một khoản phí bằng khoảng 2,7% tổng số tiền trao đổi.

2 hãng đều đang có tốc độ tăng trưởng rất nhanh. Square đã có được hơn 1 triệu khách hàng kể từ khi bắt đầu hoạt động năm 2010. Một trong số khách hàng của Square là Salvation Army. Mùa Giáng sinh năm ngoái, bên cạnh thùng quyên góp truyền thống, tổ chức này cũng bắt đầu thử nghiệm thiết bị tiếp nhận tiền quyên góp số hóa. GoPayment của Intuit, tung ra 3 năm trước, cho biết số khách hàng của hãng trong năm ngoái tăng 1.200%, mặc dù không công bố con số cụ thể. “Trước khi có những thiết bị cải tiến như trên, các doanh nghiệp nhỏ phải chấp nhận séc hoặc chấp nhận mất doanh số bán”, Chris Hylen, phụ trách bộ phận thanh toán của Intuit, cho biết.

Trong vòng một năm, số lượng thiết bị đọc thẻ tín dụng ở Mỹ của riêng Square đã tăng 6 lần. Tăng trưởng của cả 2 hãng cho thấy nhu cầu khổng lồ về thanh toán bằng thiết bị đi động. Hai hãng này cho rằng khoảng 26 triệu doanh nghiệp nhỏ và những người tự làm chủ ở Mỹ muốn chấp nhận thanh toán bằng thẻ nhưng đang bị cản trở bởi chi phí và thủ tục giấy tờ.

Một thiết bị đọc thẻ truyền thống có giá hàng trăm đôla, với chi phí cố định hàng tháng luôn mức cao, bên cạnh đó, người nộp đơn xin lắp thiết bị này luôn bị kiểm tra tín dụng và phải cung cấp các tài khoản của năm trước đó - điều hoàn toàn không thể đối với các doanh nghiệp mới thành lập.

Một số ngân hàng lớn có thái độ coi thường những anh lính mới này, cho rằng công nghệ liên quan đến việc lắp thêm thiết bị đọc thẻ vào điện thoại có thể dễ dàng bị sao chép. Thực tế, cần ít hơn những sáng kiến cần thiết cho thiết bị đọc thẻ so với mô hình kinh doanh vốn đã tạo ra những khác biệt lớn về chi phí liên quan đến việc chấp nhận thanh toán bằng thẻ tín dụng. Việc này nhanh chóng làm đảo lộn một ngành kinh doanh một vốn bốn lời “mua được hàng” từng cho phép ngân hàng kiếm được lợi nhuận béo bở, chuyển sang việc đồng ý cung cấp thiết bị đọc thẻ tín dụng tại các cửa hàng.

Theo Keith Rabois, giám đốc điều hành hoạt động của Square, thiết bị đầu tiên của Square do Jack Dorsey, một trong những người sáng lập Twitter, thiết kế và xây dựng. Jack Dorsey cũng là người đã tự hỏi tại sao trước đây không có ai làm việc này.

Sẽ không thể có thành công của hoạt động thanh toán bằng thiết bị di động nếu không có sự tăng trưởng mạnh mẽ về số lượng điện thoại thông minh và sự cắt giảm đáng kể chi phí nâng cấp máy tính, cả 2 yếu tố này đang giúp hạ thấp “trở ngại” đối với những người mới bước chân vào lĩnh vực tài chính. Điện thoại thông minh đóng vai trò sống còn trong thành công nêu trên vì với việc cung cấp cho người tiêu dùng thiết bị tin học cấu hình cao và luôn kết nối internet, điện thoại thông minh đã mở ra con đường cho mọi hình thức cải tiến khác.

Square và Intuit có thể cung cấp miễn phí thiết bị đọc thẻ, một phần vì phần mềm vận hành chúng đã được cài đặt trên điện thoại mà chúng kết nối. “Đây là thiết bị có thể kết nối với thế giới online và offline. Người sử dụng đã quen với điện thoại thông minh khi họ chơi trò chơi, dõi theo các ngôi sao trên thiết bị đó, do vậy, đây chỉ là việc mở rộng tự nhiên khi bạn muốn kiểm tra tài khoản ngân hàng hoặc thậm chí thực hiện lệnh thanh toán”, Zilvinas Bareisis, nhà phân tích tại hãng tư vấn Celent, nói.

Việc sử dụng điện thoại thông minh đang tăng nhanh. Hãng nghiên cứu Nielsen cho rằng đến thời điểm cuối năm ngoái, khoảng ½ thuê bao điện thoại di động ở Mỹ có điện thoại thông minh, trong khi con số này 2 năm trước chỉ là 1/5.

Hiện người sử dụng đang theo dõi rất sát sao mọi kinh nghiệm thanh toán trực tuyến của PayPal và Google. Ban đầu, PayPal tự xây dựng mình trở thành một ví tiền di động, cho phép người sử dụng dùng Palm Pilot (điện thoại màn cảm ứng sử dụng bút) để chuyển tiền sang một Palm Pilot khác. Ý tưởng này lụi tàn khá nhanh khi PayPal nhận ra rằng người sử dụng không có hứng thú về việc có thể bắn tiền sang cho một người nào đó đang đứng ngay trước mặt họ, nhưng lại nhận ra rằng người sử dụng thực sự muốn có một cách thức an toàn để chuyển tiền qua internet đến những người có thể hoàn toàn xa lạ.

Người ta có thể cho rằng đây hiện là ngân hàng lớn nhất thế giới, với trên 100 triệu người có tài khoản. PayPal cung cấp ví tiền ảo có thể sử dụng để thanh toán trực tuyến cho các sản phẩm đã mua trên máy tính tại nhà cũng như cho những thứ mua tại cửa hàng thực bằng một chiếc điện thoại thông minh. Ví tiền này thậm chí có thể được hoàn toàn phi vật chất hóa. Trong các thử nghiệm cửa hàng tại Mỹ, khách hàng rất vui khi họ có thể thanh toán tại quầy bằng cách nhập số điện thoại và mã số bí mật của họ.

PayPal cũng đang đưa ra loại ví tiền ảo của hãng với nhiều đặc điểm giống như ngân hàng như các khoản cho vay. Sau khi một khách hàng mua và thanh toán cho một món đồ trong cửa hàng, PayPal cung cấp cho anh ta/chị ta nhiều lựa chọn về việc trả tiền cho việc mua hàng này. Số tiền nợ có thể được ghi vào tài khoản, thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ của anh ta/chị ta. PayPal cũng cung cấp hạn mức tín dụng của hãng cho khách hàng muốn vay tiền để thanh toán cho những gì họ đã mua.

Phù thủy bỏ túi

Do khách hàng có thể kết nối một số lượng khổng lồ các tài khoản khác nhau với những ví tiền của PayPal, nên hệ thống có thể giúp đảm bảo rằng họ luôn luôn thanh toán được cho những món đồ với phương thức hiệu quả nhất. PayPal có thể gợi ý khách hàng sử dụng một tấm thẻ tích điểm khi mua sắm tại một nhà bán lẻ cụ thể để tối đa hóa số điểm tích lũy, nhưng lại đề xuất khách hàng sử dụng một tấm thẻ khác tại một nơi khác. Lời khuyên như vậy gây ra mối nguy cho ngân hàng.

Hiện tại Google có vẻ e dè về ví tiền ảo của hãng và khẳng định hãng đang cộng tác với các ngân hàng chứ không phải là đang cố gắng hất cẳng ngân hàng. Ví tiền ảo của hãng cho phép người tiêu dùng lưu giữ nhiều tấm thẻ do ngân hàng phát hành trong điện thoại của họ, đây là những tấm thẻ họ có thể sử dụng để thanh toán khi mua hàng. Google rất quan tâm đến hoạt động thanh toán vì tại các nước giàu, trên 90% hoạt động mua sắm diễn ra tại các cửa hàng thực chứ không phải trực tuyến. Hãng này cũng lăm le đứng giữa các ngân hàng và chủ thẻ.

Tại châu Âu, nơi thị trường phân mảnh hơn, ý tưởng về một ví tiền điện tử sẽ khởi sắc chậm hơn. Hãng iZette của Thụy Điển cũng cung cấp thiết bị đọc thẻ miễn phí và thu phí bằng mức phí của Square và Intuit. iZette cho rằng tại Thụy Điển, hãng này đã tăng 15% số thương nhân có thể chấp nhận thanh toán bằng thẻ, và gần đây đã mở rộng sang thị trường Đan Mạch, Phần Lan và Na Uy.

Một số thị trường mới nổi đang qua mặt các nước giàu, tiến thẳng lên hoạt động ngân hàng di động (mobile banking) từ xuất phát điểm là thậm chí còn không có ngân hàng tại khu vực nông thôn. Tại Brazil và Ấn Độ, các ngân hàng cũng đang bỏ qua mạng lưới chi nhánh truyền thống bằng việc sử dụng các đại lý. Các đại lý này thường là chủ cửa hàng tại các làng nhỏ, được trang bị điện thoại di động và thiết bị đọc thẻ. Khách hàng có thể gửi một số tiền nhỏ, rút tiền và chuyển tiền thông qua các đại lý này thay vì phải đến tận một chi nhánh cách xa nơi họ sống.


Hình mẫu chuẩn về ngân hàng di động (mobile banking) là Kenya, đất nước có khoảng 14 triệu người gửi tiết kiệm và gửi tiền bằng M-Pesa, hệ thống ngân hàng dựa trên điện thoại. Hệ thống này cho phép họ gửi tiền hoặc rút tiền mặt từ mạng lưới các đại lý nhỏ. Hệ thống tương tự cũng đang được triển khai tại nhiều nước như Bangladesh, Uganda, Nigeria và Philippines, nhưng không thành công bằng Kenya.

Trong một thị trường biến động nhanh như thế, thậm chí các hãng tương đối non trẻ chấp nhận mạo hiểm vượt lên chính họ bằng những cải tiến mới và thậm chí liều lĩnh. Stripe là một trong những hãng như vậy – hãng này đã thu hút đầu tư từ một trong những người sáng lập ra PayPal và đang cố gắng thâm nhập thị trường trực tuyến của PayPal. Stripe muốn làm sao để chủ các trang web dễ chấp hơn việc thanh toán trực tuyến so với việc sử dụng PayPal hoặc Google.
Lựa chọn khó khăn

Hai câu hỏi lớn và có quan hệ với nhau về cách con người cư xử khi họ bắt đầu sử dụng ví tiền điện tử trên quy mô lớn. Thứ nhất là liệu họ có hợp nhất toàn bộ việc chi tiêu vào một tài khoản hay không hay họ sẽ mở rộng hơn nữa so với nhưng gì họ đang làm. Các tranh luận dường như khá cân bằng. Những người dự đoán việc chi tiêu sẽ được hợp nhất cho rằng khi người dân không còn phải đối mặt với lựa chọn vật chất nữa, họ sẽ sử dụng bất kỳ loại thẻ hoặc tài khoản nào được cài đặt mặc định. Những người nghĩ rằng việc chi tiêu sẽ được mở rộng hơn nữa chỉ ra rằng điện thoại đang giúp loại bỏ sự bất tiện trong việc phải mang theo nhiều loại thẻ khác nhau – việc này có thể thôi thúc một vài người tiêu dùng có quan hệ nhiều hơn với ngân hàng.

Câu hỏi thứ hai là liệu người tiêu dùng sẽ chỉ sử dụng một ví tiền điện tử trên điện thoại của họ, lựa chọn giữa Google, PayPal và ngân hàng của họ, hay họ sẽ có nhiều ví tiền điện tử. Hầu hết các nhà phân tích nghĩ rằng người tiêu dùng sẽ nghiêng về việc sử dụng một ví tiền điện tử với nhiều loại thẻ. Điều này là vì sẽ thu được nhiều lợi ích đáng kể từ việc tập hợp lại các giao dịch và dữ liệu liên quan.

Ví dụ, ví tiền của PayPal sẽ cho phép người tiêu dùng sử dụng nhiều hình thức cất giữ giá trị khác nhau bên cạnh tiền tệ khi thanh toán cho sản phẩm hoặc dịch vụ họ mua. Chúng có thể là phiếu mua hàng, điểm tích lũy từ cửa hàng và ngân hàng và dặm thưởng từ các hãng hàng không. PayPal có quan điểm thu lợi nhuận từ việc hướng người tiêu dùng đi vào cửa hàng, có lẽ bằng cách nhắc nhở họ rằng họ có một số phiếu mua hàng chưa sử dụng. PayPal cũng có thể nói với chủ cửa hàng về thị hiếu của khách hàng của họ, cho phép nhà bán lẻ đưa ra lời mời chào đúng mục tiêu (“việc này có vẻ tuyệt vời với chiếc váy đen mà bạn mua tuần trước”) hoặc nới rộng tín dụng đang có.

Google cũng đang hy vọng làm được nhiều hơn nữa với ví tiền điện tử chứ không chỉ là xử lý các hoạt động thanh toán, việc mà hãng này coi như gần giống với những câu hỏi được đánh vào cỗ máy tìm kiếm của hãng. Trong cách tương tự mà hãng đang bán quảng cáo vốn tập trung chính xác vào việc tìm kiếm của người sử dụng, Google hy vọng có thể đưa ra những lời chào mời phù hợp với phương thức chi tiêu của người dân.

Những hoạt động cải tiến loại hình này đang buộc các ngân hàng lớn và mạng lưới thẻ tín dụng phải có những phản ứng bằng các sản phẩm tương tự, hoặc kết hợp với những nhà cải tiến hoặc xây dựng hệ thống cạnh tranh của riêng mình. Một số đang làm cả hai. Citigroup đang làm việc với Google; vào thời điểm thực hiện báo cáo này, Citigroup là ngân hàng duy nhất có thẻ của mình trong ví tiền Google. “10 năm tới tôi không chắc ai trong số chúng ta sẽ mang trong mình chiếc ví thật”, Michelle Peluso, phụ trách tiếp thị và hoạt động ngân hàng internet đối với lĩnh vực kinh doanh tiêu dùng của Citigroup, cho biết.

JPMorgan đã tạo dựng mạng lưới riêng của mình nhằm cho phép người sử dụng có thể thanh toán bằng thư điện tử, sử dụng điện thoại hoặc máy tính của họ. Tại Anh, Barclays mới đây đã đưa vào sử dụng hệ thống tương tự. “Công nghệ, trong một chừng mực nào đó, đang loại bỏ vai trò trung gian của các ngân hàng. Nhưng chúng ta cũng coi đó là cơ hội lớn vì với khả năng tiếp cận hệ thống ngân hàng và công nghệ, chúng ta có thể tự tạo dựng những hệ thống này”, Antony Jenkins, phụ trách hoạt động ngân hàng bán lẻ và doanh nghiệp tại Barclays, cho biết.

Nguồn Economist/Khampha