Rủi ro tài khóa và tài chính tại Trung Quốc

Trong một hội nghị ở Bắc Kinh diễn ra những ngày đầu tháng 7, thứ trưởng tài chính Zhu Guangyao cho biết: "Những rủi ro của Trung Quốc không chỉ nằm ở các ngân hàng ngầm, mà còn đến từ chính các công cụ tài chính của chính quyền địa phương. Do đó, chúng ta cần phải đặt tình trạng báo động cao đối với những rủi ro đó".

Thứ trưởng tài chính Trung Quốc, ông Zhu Guangyao thừa nhận vấn đề đang gặp phải không chỉ đến từ ngân hàng ngầm, mà còn đến từ rủi ro tài khóa, tài chính xuất phát từ khu vực chính quyền địa phương.

Trong khi cả thế giới vẫn còn mải mê theo đuổi vụ lùm xùm của hệ thống ngân hàng ngầm, tín dụng đen hay khủng hoảng tiền mặt, thì chính nhà lãnh đạo Trung Quốc đã lên tiếng thừa nhận, đó không phải vấn đề duy nhất mà nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới này đang gặp phải.

Trong những năm tới, chính phủ Trung Quốc sẽ phải đối mặt với không ít thách thức lớn để đạt được sự tăng trưởng kinh tế ổn định, toàn diện và bền vững. Sự gia tăng của các rủi ro về tài khóa và tài chính đang đe dọa chính những nỗ lực nhà hoạch định chính sách Trung Quốc, nếu họ không khẩn trương xây dựng và thực hiện chính sách thận trọng.

Rủi ro tài khóa

Trong trung và dài hạn, mối đe dọa lớn nhất tới tình hình tài khóa của Trung Quốc đến từ hệ thống bảo lãnh ngầm mà chính phủ và ngân hàng trung ương Trung Quốc (PBOC) cho khoản nợ của chính quyền địa phương. Trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu, chính quyền địa phương đã vay mượn từ các ngân hàng để hỗ trợ chương trình kích thích kinh tế khổng lồ của Trung Quốc, nâng tổng dư nợ lên tới 10,7 nghìn tỷ nhân dân tệ, tương đương 1,7 nghìn tỷ USD, trong năm 2011.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc hy vọng có thể kiểm soát những rủi ro tiềm ẩn bắt nguồn từ công cụ đầu tư của chính quyền địa phương (LGIV), bằng cách hạn chế nguồn vốn vay từ ngân hàng. Dư nợ cho vay của ngân hàng đối với LGIV chỉ tăng nhẹ từ 9,1 nghìn tỷ nhân dân tệ (năm 2011), lên 9,3 tỷ nhân dân tệ (năm 2012). Ủy ban điều tiết ngân hàng Trung Quốc đã kêu gọi các ngân hàng duy trì giới hạn cho vay của năm 2013 bằng năm 2012 và đảm bảo tổng dư nợ của LGIV không vượt quá con số cuối năm 2011.

Tuy nhiên trên thực tế, LGIV đã nhận được nguồn tài chính lớn vào năm 2012, bằng cách phát hành trái phiếu và các khoản vay ủy thác. Bao gồm 250 tỷ nhân dân tệ trái phiếu chính phủ địa phương, 636,8 trái phiếu đầu tư đô thị và 501,6 của các quỹ ủy thác dành cho dự án hợp tác công nghệ. Ba nguồn tài chính trên tăng lần lượt 50 , 380,6 và 247,9 so với cùng kỳ năm 2011.

Gói chi tiêu khổng lồ của chính quyền địa phương đang vượt quá sức chịu đựng của nguồn thu ngân sách.

Nhưng ngay cả khi nhận được nguồn tiền dồi dào, chính quyền địa phương vẫn phải chật vật xoay sở. Cải cách thuế năm 1994 khiến cho đóng góp của chính quyền địa phương vào tổng thu ngân sách của chính phủ Trung Quốc giảm dần từ 78% năm 1993, xuống còn 52% năm 2011. Cũng trong cùng giai đoạn này, tỷ lệ chi tiêu của chính quyền địa phương trên tổng chi tiêu chính phủ lại tăng từ 72% lên 85%. Tóm lại, nguồn thu đang giảm, trong khi chi tiêu tiếp tục tăng mạnh.

Để lấp bù đắp chênh lệch thu-chi, chính quyền địa phương buộc phải phụ thuộc vào việc bán đất. Nhưng khoản thu từ đất đai đã giảm mạnh trong vòng 2 năm qua, từ 32% tổng doanh thu trong năm 2010 giảm còn 20% trong năm 2012. Giá bất động sản giảm do các biện pháp bắt buộc của trung ương nhằm kiểm soát bong bóng bất động sản, sẽ tiếp tục củng cố xu hướng giảm doanh thu từ bán đất, do đó càng làm tăng áp lực lên nguồn thu của chính quyền địa phương.

Rủi ro tài chính

Rủi ro nợ địa phương ngày càng trầm trọng hơn, bởi số lượng lớn các khoản nợ không rõ ràng bắt nguồn từ nợ chưa trả, tín dụng và bảo lãnh. Khi một chính quyền địa phương không còn khả năng xử lý nợ của mình, chính quyền trung ương sẽ phải đứng ra chịu trách nhiệm và chấp nhận để hệ thống tài chính vào tình thế rủi ro.

Sự ổn định tài chính của Trung Quốc cũng sẽ bị đe dọa nếu người cho vay chuyển sang các kênh không chính thức, phá vỡ quy định nghiêm ngặt do chính phủ đặt ra cho hệ thống ngân hàng. Có thể rủi ro lớn nhất xuất phát từ sự phát triển nhanh chóng của hệ thống ngân hàng ngầm tại Trung Quốc.

Giao dịch với ngân hàng ngầm có thể được thực hiện thông qua các khoản vay ủy thác (được mở rộng bởi các công ty ủy thác), ủy thác cho vay (tín dụng giữa các công ty với nhau thông qua môi giới của các tổ chức tài chính), ngân hàng xác nhận (công ty phát hành chứng từ, hối phiếu để ngân hàng xác nhận) và trái phiếu doanh nghiệp (công cụ nợ do công ty phát hành trực tiếp cho nhà đầu tư). Tổng giá trị của các công cụ này có thể lên đến 5,9 nghìn năm 2012, trong đó dẫn đầu là giá trị trái phiếu doanh nghiệp với 2,3 nghìn .

Khoản cho vay mới của các công ty ủy thác tăng hơn 400% năm ngoái, đang gây ra những nguy cơ nghiêm trọng cho khả năng thanh toán ở Trung Quốc, các khoản vay này chủ yếu dành cho đối tượng chịu rủi ro cao, bao gồm các nhà phát triển bất động sản và LGIV. Vấn đề này có thể gây bất ổn cho toàn bộ hệ thống tài chính và châm ngòi cho một cuộc suy thoái kinh tế tại Trung Quốc. Khoản vay ủy thác gắn liền với LGIV sau cùng sẽ được hưởng những đảm bảo ngầm từ chính phủ giống heeth như khoản vay từ ngân hàng chính thức.

Các ngân hàng thông thường đang cố gắng né tránh những quy định mới bằng cách tăng khoản cho vay ngoại bảng, dẫn đến hiện tượng các khoản cho vay ngoại bảng vượt quá tín dụng mới phát hành, ngày càng trở nên phổ biến. Trong giai đoạn 2011-2012, những khoản vay cho tương tự tăng 1,1 nghìn , đạt mức 3,6 nghìn (23% tổng giá trị tài sản tài chính của ngân hàng), trong khi khoản cho vay trên bảng cân đối kế toán chỉ là 732 .

Bên cạnh đó, những công ty ủy thác thường tiến hành hoạt động ngầm và thiếu chắc chắn, khiến khả năng vỡ nợ tăng cao. Nếu phải đối mặt với cảnh mất mát, thua lỗ, các ngân hàng có thể lựa chọn bảo vệ danh tiếng bằng cách sử dụng các quỹ chính thức để trả nợ, hay chuyển giao rủi ro ra ngoài bảng cân đối kế toán.

Nhìn một cách tổng quan, tốc độ tăng trưởng tín dụng nhanh chóng làm tăng sức ép lạm phát, đồng thời thúc đẩy bong bóng tài sản. Ngược lại, khi cơ quan quản lý tiền tệ thắt chặt tín dụng quá nhanh, giá tài sản sẽ trở nên dễ bay hơi hơn, gây ra nhiều khoản nợ xấu và những cú sốc kinh tế.

Chính phủ Trung Quốc cần phải thực thi các chính sách kinh tế vĩ mô thận trọng ngay từ bây giờ để tối thiểu hóa sự leo thang của những rủi ro sau này. Sự ổn định của tài chính trong trung và dài hạn sẽ đòi hỏi các chính sách có thể giải quyết tình trạng chênh lệch ngày càng tăng giữa nguồn thu ngân sách (đang bị suy giảm do tăng trưởng GDP chậm lại) với chi tiêu. Chênh lệch này sẽ ngày càng tăng do cắt giảm thuế và tăng chi tiêu phúc lợi xã hội.

Để quản lý áp lực ngày một gia tăng lên nền tài chính công, Trung Quốc cần phải thiết lập hệ thống ngân sách công và kiểm soát tài chính một cách hiệu quả. Chính phủ cần phải tăng cường giám sát tài chính, cải thiện quản lý ngân sách và nâng cao hiệu quả hoạt động của chính sách tài khóa.

Trung Quốc cũng cần một mô hình tài chính mới cho các dự án cơ sở hạ tầng. Bởi hệ thống hiện tại phụ thuộc nhiều vào các khoản vay LGIV và công cụ tài chính. Nhưng chắc chắn, chính quyền địa phương không thể tiếp tục dựa vào doanh thu từ việc bán đất để trả nợ hoặc hỗ trợ chi tiêu hiện hành. Các kênh tài chính ổn định và tiêu chuẩn hoạt động được tăng cường mạnh mẽ hơn là rất cần thiết để hỗ trợ quá trình đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng.

Trong khi các chính sách tài khóa và tài chính thận trọng đang từng bước ổn định nền kinh tế, Trung Quốc cần duy trì chính sách tiền tệ trung lập, không nới lỏng cũng không thắt chặt. Vì chính sách tiền tệ hào phóng có thể làm tăng đáng kể nợ của chính quyền địa phương và các ngân hàng ngầm, trong khi chính sách tiền tệ hà khắc sẽ đặt ra một mối đe dọa nghiêm trong cho toàn bộ hệ thống.

Với tầm nhìn và sự thận trọng, những nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể giải quyết sự tích tụ rủi ro tài khóa và tài chính. Nếu không hành động dứt khoát, Trung Quốc – nhà lãnh đạo tương lai của nền kinh tế toàn cầu sẽ rơi vào tình trạng ngày càng nguy hiểm.

Nguồn Dân Việt