Gỡ bất cập trong việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá

Phương thức đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá trên thế giới khá đa dạng (theo tỷ lệ phần trăm, mức tuyệt đối hoặc hỗn hợp). Tuy nhiên, Việt Nam mới chỉ áp dụng phương thức đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá theo tỷ lệ phần trăm, được đánh giá là cần phải xem xét lại.

Theo Công ty kiểm toán và tư vấn PwC Việt Nam, thế giới hiện phổ biến 3 phương thức đánh thuế TTĐB. Đó là: cơ cấu thuế tương đối theo tỉ lệ phần trăm trên giá bán, cơ cấu thuế tuyệt đối (mức thuế cố định tính trên đơn vị hàng hóa) và cơ cấu thuế hỗn hợp (kết hợp giữa thuế tính theo tỉ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối).

Các chuyên gia cho rằng nên cải cách cơ cấu thuế tiêu thụ đặc biệt bằng cách chuyển sang hệ thống hỗn hợp và dùng yếu tố thuế tuyệt đối để điều tiết hành vi tiêu dùng một cách hợp lý

Trong ba phương thức này, số quốc gia chọn đánh thuế tuyệt đối là đông nhất (66 quốc gia), tiếp đến là thuế hỗn hợp (61 quốc gia) và thuế theo tỉ lệ phần trăm (47 quốc gia). So với gần 15 năm trước (2008) thì cách tính thuế hỗn hợp có sự gia tăng về số lượng quốc gia chọn lựa, theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Vì sao cần cải cách phương thức đánh thuế?

“Thuế suất theo tỷ lệ phần trăm đang bộc lộ nhiều hạn chế”, bà Lê Thị Thùy Vân, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) nói và nhấn mạnh rằng phương này không theo kịp tốc độ lạm phát, khuyến khích sự gia tăng thuốc lá giá rẻ hiện đang sẵn có trên thị trường, từ đó, gia tăng khả năng tiếp cận và hút thuốc lá đối với thanh thiếu niên và tăng tỷ lệ hút thuốc lá thụ động ở trẻ em.

Ý kiến của đại diện Viện Chiến lược và Chính sách tài chính nhận được sự chia sẻ từ các bên tham gia Hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt - Hài hòa giữa điều tiết nguồn thu ngân sách Nhà nước và phát triển sản xuất kinh doanh” do Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) đã phối hợp cùng Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Hội thảo này nhằm góp phần thực hiện các mục tiêu trong Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 508/QĐ/2022/QĐ-TTg về việc phê duyệt chiến lược cải cách thuế đến năm 2030, trong đó yêu cầu xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá để hạn chế sản xuất, tiêu dùng và thực hiện các cam kết quốc tế, đồng thời nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối.

 “Phương thức đánh thuế theo mức tuyệt đối và đặc biệt là phương thức đánh thuế hỗn hợp hiện đang được sử dụng phổ biến tại nhiều quốc gia do lợi ích mang lại của phương pháp này. Tuy nhiên, ở nước ta, việc tăng thuế theo phương pháp hỗn hợp cần có lộ trình để đảm bảo số thuế tuyệt đối tăng qua các năm cần tương ứng với tốc độ lạm phát”, bà Vân phân tích.

Lãnh đạo PwC nhấn mạnh hệ thống thuế TTĐB mới với thuốc lá cần phải định hướng các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm để giảm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Tổng giám đốc PwC Việt Nam, cho biết phương thức thuế tính theo tỉ lệ phần trăm không thúc đẩy đầu tư sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, vì khi đầu tư nâng cao chất lượng thì giá thành sẽ cao, giá bán phải tăng cao tương ứng, dẫn đến gánh nặng thuế lớn hơn theo hiệu ứng số nhân của cơ cấu thuế. “Cần cải cách cơ cấu thuế theo hướng khuyến khích nâng cao chất lượng để giảm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, bằng cách chuyển sang hệ thống hỗn hợp và dùng yếu tố thuế tuyệt đối để điều tiết thị trường tiêu thụ một cách hợp lý”, bà Vân kiến nghị.

Lộ trình nào hài hòa được các mục tiêu?

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch VTCA, cho rằng việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá nên có lộ trình để các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có thể điều chỉnh, sắp xếp bố trí hoạt động sản xuất kinh doanh, vừa đảm bảo vừa ổn định sản xuất, vừa đóng góp nguồn thu cho NSNN, vừa hạn chế thuốc lá lậu, tránh thất thu thuế, đồng thời góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Lộ trình này cần cân nhắc cả về thời gian  và mức thuế điều tiết.

Chủ tịch VTCA đề xuất lộ trình cải cách thuế 5 năm, tăng từ từ để thị trường có thể điều chỉnh thích ứng, hạn chế thuốc lá lậu và tránh thất thu thuế.

“Chúng tôi cho rằng phương án sửa đổi nên đi theo lộ trình, trong đó hai năm đầu thực hiện phương pháp thuế hỗn hợp, bao gồm tương đối và tuyệt đối, tức bên cạnh thuế suất 75% có thể tăng thêm mức thuế tuyệt đối từ 1.000 đồng/bao. Tiếp đến sẽ nâng dần theo lộ trình 2 năm tiếp theo nâng từ 1.000 đồng/bao lên 1.500 đồng/bao. Từ năm thứ 5 sẽ điều chỉnh tăng 2.000 đồng/bao”, bà Cúc phân tích.

Ông Young Jae Song - Tổng giám đốc Công ty liên doanh BAT - Vinataba cho rằng cần đề ra một lộ trình hợp lý với mức tăng thuế phù hợp để đảm bảo hài hòa giữa các mục tiêu.

Đồng tình với ý kiến của bà Cúc vể phương thức đánh thuế hỗn hợp mang tính ưu việt hơn nên được cân nhắc, tuy nhiên ông Young Jae Song - Tổng giám đốc Công ty liên doanh BAT - Vinataba cho rằng “Việt Nam chưa nên tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trong vòng 1 - 2 năm tới” và “cần đề ra một lộ trình hợp lý với mức tăng phù hợp, để tránh việc tăng sốc gây bất ổn thị trường, môi trường kinh doanh và gia tăng thuốc lá lậu cũng như những vấn đề về an sinh xã hội”.

Theo các chuyên gia tại Hội thảo, trong quá trình soạn thảo Luật sửa đổi cần phải nghiên cứu kỹ càng, thấu đáo về lộ trình và mức tăng để chính sách thuế đảm bảo được sự hài hoà giữa các mục tiêu: điều tiết thu NSNN, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, hạn chế thuốc lá lậu, ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Xử trí thế nào với thuốc lá thế hệ mới? Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá thế hệ mới cũng được thảo luận tại Hội thảo. Trong những năm gần đây, thuốc lá thế hệ mới nhập lậu đang dần phổ biến. Dữ liệu khảo sát thị trường cho thấy, ước tính tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá thế hệ mới vào năm 2021 là 1%, tức là khoảng 280.000, trong đó khoảng 90% là sản phẩm thuốc lá điện tử (TLĐT), còn lại là sản phẩm thuốc lá làm nóng (TLLN). Tất cả những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đều là hàng nhập lậu, gây thất thu thuế cho Nhà nước, ảnh hưởng đến ngành thuốc lá và quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng về quản lý chất lượng và giá cả sản phẩm. Vì lý do đó, các doanh nghiệp kiến nghị Nhà nước nên nghiên cứu hành lang pháp luật cũng như mức thuế TTĐB hợp lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng có tiêu chuẩn kiểm soát chất lượng tốt và tiềm năng giảm thiểu rủi ro cho người tiêu dùng dựa trên các nghiên cứu và thông lệ quốc tế tại các thị trường lớn trên thế giới, nhằm tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh với các sản phẩm nhập lậu trôi nổi trên thị trường hiện đang gây thất thu thuế và rủi ro về sức khỏe cho người tiêu dùng.