Mỹ cũng "sợ" các khoản vay của Trung Quốc

Trung Quốc đã tài trợ Ecuador 10 tỷ USD trong 6 năm qua cho các dự án năng lượng và cơ sở hạ tầng, đây là một phần của nỗ lực toàn cầu của Bắc Kinh nhằm tài trợ cho phát triển ở các nước nghèo giàu tài nguyên thiên nhiên.

Tuy nhiên, các điều khoản của hàng tỷ USD tài trợ của Trung Quốc trên khắp châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latin hầu hết vẫn trong vòng bí mật. Ví dụ, ở Ecuador, ngay cả bộ trưởng dầu mỏ cũng không biết những ràng buộc với các khoản vay của quốc gia mình là gì.

Các hoạt động cho vay bí mật của Trung Quốc tại các quốc gia đang phát triển đã nhận ngày một nhiều phản đối từ Mỹ, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), những người muốn Bắc Kinh tiết lộ thêm về các khoản vay của mình. Họ cũng muốn các nước đi vay phải minh bạch hơn về tình trạng tài chính của họ, bao gồm cả mức nợ.

Việc buộc Trung Quốc tăng tính minh bạch được đưa ra khi chính quyền Trump đang tranh cãi với Bắc Kinh về những gì Mỹ gọi là thực tiễn thương mại không công bằng. Tổng thống Donald Trump đã đe dọa sẽ áp đặt thuế quan lên tới 150 tỷ USD nhập khẩu của Trung Quốc trong khi cũng làm giảm các khoản đầu tư của đất nước vào các doanh nghiệp Mỹ.

"Nếu bạn hỏi Trung Quốc về các điều khoản, bạn sẽ không tìm thấy chúng", David Malpass, một quan chức Mỹ về các vấn đề quốc tế, cho biết trong một bài phát biểu đầu năm nay, đề cập đến các khoản vay tới Venezuela được đảm bảo bằng những thùng dầu thô.

Hoạt động cho vay không minh bạch “khiến chính phủ các nước nhận khó có thể cải thiện môi trường kinh doanh”, Malpass nói và các giao dịch “thường bao gồm các hợp đồng dài hạn về xuất khẩu hàng hóa với giá thuận lợi cho Trung Quốc chứ không phải nước xuất khẩu”.

Cho vay nước ngoài

Trung Quốc tài trợ hơn 350 tỷ USD từ năm 2000 đến năm 2014, chủ yếu dưới hình thức các khoản vay liên quan đến một số cân nhắc thương mại

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Steven Mnuchin đã nêu lên những lo ngại của Mỹ về rủi ro  vỡ nợ của các nước vì khoản vay của Trung Quốc tại các cuộc họp IMF tháng trước và trong một hội nghị G-20 vào tháng 3.2018. Mnuchin, IMF và Ngân hàng Thế giới đã yêu cầu Trung Quốc gia nhập Câu lạc bộ Paris, một nhóm các chủ nợ chuyên về các khoản vay cho chính phủ và đòi hỏi cả các thành viên và các chủ nợ phải tuân thủ các tiêu chuẩn minh bạch.

Trung Quốc đã phản đối điều này. Hôm 21.5, Bộ Ngoại giao nước này cho biết hợp tác kinh tế với các nước khác “luôn luôn ở trên tàu và không có ràng buộc,” thêm rằng nó tuân theo các nguyên tắc “bình đẳng, cởi mở, tôn trọng lẫn nhau, minh bạch và thắng lợi”.

"Nhận xét vô trách nhiệm"

“Chúng tôi luôn tuân thủ quy luật thị trường và các quy tắc quốc tế. Chúng tôi luôn chú trọng đến tính bền vững của nợ, ”phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Lu Kang nói với các phóng viên hôm 21.5. "Chúng tôi hy vọng các quốc gia có liên quan có thể xem điều này một cách khách quan và đầu tư thời gian và năng lượng của họ vào việc đóng góp cho sự phát triển của các nước khác thay vì đưa ra những nhận xét vô trách nhiệm về những nỗ lực của các nước khác."

IMF đã đưa ra một bài báo chính sách vào tháng 3 để kiểm tra mức nợ công ở các nước đang phát triển có thu nhập thấp, một tài liệu được hiểu là một lời chỉ trích về thực tiễn cho vay của Trung Quốc mặc dù nó không đề cập đến nước này. Tuyên bố ngày 8.5 từ IMFs nhấn mạnh “gánh nặng nợ” ở 15 quốc gia châu Phi, nhưng không nêu rõ là ai đã khiến các quốc gia này rơi vào tình cảnh như vậy.

Chính quyền Trump cũng đang nhắm vào mối quan hệ của Trung Quốc với Ngân hàng Thế giới, nơi mà đất nước này vẫn là người nhận tiền phát triển. Mỹ cho rằng nền kinh tế lớn thứ hai thế giới không còn cần sự hỗ trợ của các quốc gia tài trợ nữa và đang thúc giục ngân hàng xem xét ngưng cho Trung Quốc vay tiền. Ngân hàng Thế giới đã cho Trung Quốc vay 2,47 tỷ USD năm ngoái, nhiều nhất kể từ năm 1998.

Chiến dịch của Mỹ phản ánh mối quan ngại ở Washington rằng vai trò mở rộng của Trung Quốc trong thế giới đang phát triển sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của Mỹ, một nỗi sợ hãi đã có từ thời chính quyền George W. Bush. Chiến lược Quốc phòng của chính quyền Trump công bố vào tháng 1.2018 vừa qua đã cáo buộc Trung Quốc đang cố gắng giành quyền "phủ quyết" đối với các quyết định kinh tế của các quốc gia khác, và nó cũng đặc biệt trích dẫn các khoản đầu tư và cho vay của nhà nước như một cách Bắc Kinh kéo Mỹ Latinh vào quỹ đạo của mình”.

Những tranh cãi về các khoản cho vay phát triển của Trung Quốc chỉ là một mặt trận trong cuộc xung đột kinh tế rộng lớn hơn với Mỹ.

Chi tiêu nước ngoài

AidData, một nhóm nghiên cứu thuộc trường đại học William & Mary, cho biết, chi tiêu cơ sở hạ tầng nước ngoài của Trung Quốc đã bùng nổ, được củng cố bởi kế hoạch thương mại “Nhất đới, nhất lộ” được công bố vào năm 2013. Trung Quốc đã hỗ trợ tài chính trị giá 354 tỷ USD từ năm 2000 đến 2014. Mỹ hỗ trợ 400 tỷ USD phát triển trong thời gian này. Kể từ năm 2010, dòng tiền hàng năm từ Trung Quốc đã vượt quá tài trợ từ Mỹ, theo nhóm.

Nhưng có một sự khác biệt quan trọng giữa viện trợ của hai nước. Trong khi 93% hỗ trợ tài chính của Mỹ trong thời gian này dưới hình thức viện trợ trực tiếp hoặc các khoản vay được thực hiện theo các điều khoản ưu đãi, trong khi con số của Trung Quốc chưa đầy 25%, theo AidData.

Vay nợ của Trung Quốc tới các nước (tỷ USD), trong đó màu đen là các khoản vay ưu đãi. Ảnh: Bloomberg

"Những khoản vay này là một vấn đề," Edwin Truman, một nhà nghiên cứu tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington và một cựu quan chức Bộ Tài chính, cho biết. “Nếu một quốc gia gặp rắc rối, hoặc không trả được nợ, Trung Quốc hoặc nước đi vay có thể không báo cáo với IMF. Và sau đó thì lại nhờ IMF giải quyết”.

Nga đã nhận nhiều hơn trong tài trợ phát triển của Trung Quốc hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Ở những nơi khác, tiền của Trung Quốc nằm sau đường cao tốc 4 làn ở Sri Lanka, cầu ở Angola, đường cao tốc ở Pakistan và một công ty đường sắt ở Venezuela.

Trung Quốc thường yêu cầu nước đi vay thế chấp bằng tài sản khu vực công.  Nước này không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin về cấu trúc các khoản vay của nó, hoặc khi một khoản nợ là không thể thanh toán, theo một quan chức IMF. Nhiều quốc gia nhận tài trợ cũng không cung cấp dữ liệu về nợ và các chỉ số kinh tế của họ. Điều đó có nghĩa là các cơ quan xếp hạng, các tổ chức cho vay quốc tế và các ngân hàng có thể không được cảnh báo về những rủi ro của những nước này trước khi họ nói rằng mình cần được cứu trợ.

Trong trường hợp của Ecuador, quốc gia đầy nợ nần -  với nền kinh tế trị giá chỉ 98 tỷ USD - đã hết  tiền mặt, vượt trần vay nợ ở mức 40% tổng sản phẩm quốc nội trong năm 2016. Mặc dù khoản vay của Trung Quốc cho quốc gia này có thể hoàn trả bằng xuất khẩu dầu, Bộ trưởng dầu mỏ Carlos Perez không biết chính xác các điều khoản của thỏa thuận, thể hiện sự thiếu minh bạch của nợ Trung Quốc.

Ecuador công bố dữ liệu mới vào 17.5 cho thấy rằng nước này nợ Trung Quốc 7,3 tỷ USD, mặc dù các điều khoản vẫn chưa rõ ràng. Tại Myanmar, Trung Quốc đã đồng ý xây dựng một cảng trị giá 10 tỷ USD ở một thị trấn xa xôi với 50.000 người trên Vịnh Bengal.

Đề nghị này bao gồm sự tham gia của một tập đoàn đầu tư của nhà nước Trung Quốc, vốn đã đề xuất lấy 70% cổ phần trong dự án. Chính phủ Myanmar và ngân hàng trung ương vẫn lo ngại rằng nền kinh tế trị giá 75 tỷ USD của nó, một trong những nền kinh tế nhỏ nhất ở Đông Nam Á, cũng phải vất vả trả phần nợ của mình.

Các khoản vay cơ sở hạ tầng của Trung Quốc có thể là một lợi ích cho thế giới đang phát triển, Malpass nói. Tuy nhiên, ông nói thêm, điều đó phụ thuộc vào việc “các điều khoản là công bằng và các dự án có định hướng thị trường".

Nguồn Bloomberg