Bài toán "có nhà rồi mới sinh con"

Bộ Y tế đưa ra con số đáng giật mình: tổng tỉ suất sinh giảm từ 2,01 con/phụ nữ năm 2022 xuống 1,96 vào năm 2023 và 1,91 năm 2024. Đây là mức thấp nhất trong lịch sử nhân khẩu học của Việt Nam. Gần đây, nhiều chị em phụ nữ cũng rất vui khi nghe tin được hưởng 5 triệu đồng khi sinh con trước tuổi 35. Nhưng niềm vui này cũng không đủ mạnh để họ quyết định sinh nở trước rất nhiều áp lực từ gia đình đến xã hội... Một trong những nguyên nhân khiến tỉ lệ sinh thấp lại được nhìn từ thị trường bất động sản. 

Sinh ít vì không mua được nhà

Đó là khi việc sở hữu nhà trở thành một mục tiêu khó khăn, nhiều người trẻ có xu hướng ưu tiên phát triển sự nghiệp và tận hưởng cuộc sống cá nhân thay vì lập gia đình và sinh con.Tính đến cuối năm 2024, tỉ số giá nhà trên thu nhập bình quân hộ gia đình Việt Nam là 23,7 lần, cao hơn 1,6 lần mức trung bình của thế giới, cho thấy thực trạng giá nhà ở đang neo rất cao khiến người dân khó tiếp cận. Cụ thể hơn, với mức giá cho một căn hộ trung bình 70 m2 khoảng 3-4 tỉ đồng, ước tính người trẻ cần khoảng 25 năm thu nhập mới có thể mua được nhà.

 “Với mức thu nhập cá nhân 15 triệu đồng/tháng, thu nhập hộ gia đình 30 triệu đồng/tháng tại các đô thị như Hà Nội, TP.HCM cũng chỉ đủ ăn và dư dả chút ít, chứ chưa đủ tích lũy, có điều kiện vay vốn để mua nhà”, ông Nguyễn Quốc Khánh, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Đầu tư và Phân phối DTJ, nhận định.
Nhiều bạn trẻ chỉ còn kỳ vọng được chạm tay vào căn hộ bình dân theo Đề án “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội giai đoạn 2021-2030”. Tuy vậy, nguồn cung này chưa đủ lớn để thay đổi cục diện thị trường, bên cạnh đó là quy trình thủ tục phức tạp khiến nhiều dự án bị chậm tiến độ và việc áp giá trần cứng nhắc có thể làm giảm động lực của chủ đầu tư. 

Theo ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM, lao động trẻ, công chức, người làm việc tại TP.HCM phải xếp hàng nhiều năm mới có cơ hội mua nhà ở xã hội. Còn nhóm thu nhập trung bình, không được ưu tiên chính sách, lại không đủ sức mua nhà thương mại.

Bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Giám đốc Sen Vàng Group, nhận định, hệ lụy từ thị trường Trung Quốc cho thấy việc giá nhà tăng quá cao mang đến tác động tiêu cực, làm giảm động lực phấn đấu và gây ra những bất ổn xã hội.

Chính phủ đang tích cực triển khai Chương trình 588 (Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp) nhằm tăng tỉ lệ sinh bằng cách hỗ trợ các gia đình có nhiều con, đặc biệt là ở những địa phương có mức sinh thấp, thông qua các chính sách như hỗ trợ chi phí nuôi dạy, nhà ở, việc làm và dịch vụ chăm sóc sức khỏe...

Nếu nhìn tỉ lệ sinh giảm từ giá nhà, Chương trình 588 cần có sự chung tay của các nhà phát triển bất động sản vì quyền lợi của họ là sát sườn nhất. Kinh nghiệm các nước trên thế giới cho thấy, mức sinh giảm đồng nghĩa với việc số lượng con cái ít đi, dẫn đến quy mô hộ gia đình thu hẹp. Đồng thời, xu hướng kết hôn muộn, “ngại cưới, lười sinh” ở giới trẻ cũng làm giảm số lượng hộ gia đình mới được thành lập. Điều này trực tiếp làm suy yếu nhu cầu về nhà ở, đặc biệt là các căn hộ lớn.

Không bán được nhà vì sinh ít 

Nhóm dân số trong độ tuổi lao động và lập gia đình là lực lượng chính tạo ra nhu cầu mua và thuê nhà ở. Khi mức sinh thấp, nhóm này sẽ bị thu hẹp dần trong tương lai, khiến sức cầu của thị trường bất động sản yếu đi. Khi nhu cầu nhà ở giảm, giá bất động sản sẽ khó có thể tăng trưởng liên tục như trước đây, thậm chí có nguy cơ sụt giảm, đặc biệt ở các khu vực có dân số già hóa nhanh. 

Ngoài chiến lược đưa giá nhà về mức hợp lý với thu nhập, cần có giải pháp tình thế giúp người trẻ “tự tin” sinh đẻ. Chẳng hạn, theo Tiến sĩ Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách cho Thủ tướng, với các gói vay ưu đãi hỗ trợ mua, thuê nhà ở xã hội cho người trẻ dưới 35 tuổi vay vốn mua nhà thì Ngân hàng Nhà nước nên ban hành một chính sách cho vay với lãi suất cố định trong thời gian dài; đối với phần lãi vay chênh lệch với thị trường, ngân sách phải chi bù, coi đây là một khoản chi an sinh xã hội. 

Thực tế từ một số quốc gia như Nhật, Hàn Quốc hay Singapore cho thấy, mức sinh thấp kết hợp với giá nhà tăng cao kéo dài đã dẫn đến thiếu hụt lao động trẻ, từ đó tạo gánh nặng lên an sinh xã hội và áp lực duy trì tăng trưởng kinh tế. Để tránh rơi vào vòng xoáy tương tự, các chuyên gia kiến nghị Nhà nước cần có chính sách đồng bộ nhằm kiểm soát giá nhà ở mức hợp lý, mở rộng nguồn cung nhà có giá phải chăng, hỗ trợ tài chính cho người trẻ mua nhà, đồng thời kết hợp các biện pháp khuyến khích kết hôn và sinh con, bảo đảm nền tảng nhân khẩu học ổn định cho phát triển bền vững.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang đối mặt với vấn đề giá nhà cao ảnh hưởng đến tỉ lệ sinh thấp. Singapore là một ví dụ điển hình với Ủy ban Phát triển Nhà ở (HDB). HDB chịu trách nhiệm xây dựng và cung cấp các căn hộ công cộng chất lượng cao, chiếm tới hơn 80% số nhà ở tại Singapore. Các cặp đôi sắp kết hôn hoặc mới kết hôn thường được ưu tiên trong các chương trình bốc thăm mua nhà HDB, giúp họ “an cư” sớm và sẵn sàng “lạc nghiệp” với việc sinh con.

Ở một số nước như New Zealand, chính phủ hỗ trợ một phần tiền thuê nhà cho những gia đình có thu nhập thấp không đủ khả năng thuê nhà ở thị trường tư nhân. Tại Nhật, với tình trạng dân số già hóa và di cư vào các thành phố lớn, một số lượng lớn nhà ở tại nông thôn bị bỏ hoang (gọi là akiya). Chính phủ đã có các chính sách khuyến khích người trẻ mua lại những căn nhà này với giá rất rẻ để cải tạo và sử dụng.