Cơ khí 2.0 của Việt Nam lên đời 4.0 cách nào?

Gần 10 năm trước, việc kinh doanh của Green Power (huyện Bình Chánh, TP.HCM) bắt đầu khởi sắc khi được giao thi công hệ thống điện cho hàng loạt nhà máy của các tập đoàn đa quốc gia như Cargill, C.P., P&G, Mitsubishi... Tuy nhiên, lúc đó ít ai biết khát vọng thật sự của người sáng lập Green Power - kỹ sư Nguyễn Mộc Đức còn lớn hơn nhiều.

Khó như tìm kim cương

Là kỹ sư cơ khí được đào tạo bài bản về máy phát điện, ông Nguyễn Mộc Đức xem việc thi công cho công ty nước ngoài như một cánh cửa mở ra con đường xuất khẩu phụ tùng cho máy phát điện. Thông qua hợp tác với Kohler, Green Power đã thâm nhập thành công thị trường Thái Lan, Bangladesh; nhờ Mitsubishi, Green Power tiến vào Myanmar; và nhờ Caterpillar, Green Power đưa được sản phẩm sang Mỹ.  Trong vòng 4 năm kể từ khi lô hàng đầu tiên xuất ngoại, doanh thu mảng xuất khẩu đã chiếm 50% tổng doanh thu của công ty này.

“Ở Đông Nam Á, kỹ thuật chế tạo là thế mạnh của Green Power, còn với các thị trường phát triển, lợi thế về giá thành sản xuất sẽ là yếu tố giúp Công ty chiếm ưu thế”, ông Đức nhận định. Không dừng lại ở đó, ông Đức đang nghiên cứu lắp đặt nhà container để cung cấp cho những thị trường có chi phí xây dựng cao như Canada, Úc và Mỹ.

Cơ khí được coi là ngành “xương sống” của nền sản xuất xã hội, cung cấp thiết bị, máy công cụ, máy động lực cho tất cả các ngành kinh tế, đáp ứng nhu cầu hằng ngày của người dân. Tuy nhiên, những doanh nghiệp như Green Power chưa nhiều.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, đến nay, doanh nghiệp cơ khí trong nước mới chỉ đáp ứng 32% nhu cầu sản phẩm cơ khí mà nền kinh tế đang cần. Con số này thấp hơn nhiều so với mục tiêu đề ra trong Chiến lược phát triển ngành cơ khí Việt Nam được ban hành từ năm 2002 là phấn đấu đến năm 2010 ngành cơ khí đáp ứng 45-50% nhu cầu sản phẩm cơ khí của cả nước.

Ông Phạm Ngọc Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Cơ khí TP.HCM, nhận định: “Trình độ cơ khí chế tạo, nhất là cơ khí chính xác - trụ cột sản xuất công nghiệp của Việt Nam - lạc hậu so với nhiều nước”. Thực tế này lý giải vì sao Toyota Việt Nam dù đã có nhiều chính sách hỗ trợ để tăng số lượng hơn 40 đơn vị cung ứng nội địa với 700 chi tiết linh kiện, song đó là quá trình gian nan được ví “tìm nhà cung cấp khó như đi tìm kim cương”.

Theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Cơ khí, từ nay đến năm 2030, nhu cầu thị trường ngành công nghiệp thiết bị đồng bộ từ 8-10 tỉ USD/năm; ngành công nghiệp ô tô 18 tỉ USD/năm; ngành máy nông nghiệp, máy canh tác, máy chế biến sau thu hoạch 3 tỉ USD/năm... “Nếu tận dụng tốt lợi thế cuộc cách mạng 4.0 thì ngành có thể đáp ứng 60% nhu cầu”, ông Nguyễn Chỉ Sáng, Viện trưởng Viện nghiên cứu Cơ khí, cho biết. 

Trong khi đó, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn khi đón nhận làn sóng dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc. Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam cũng sẽ hưởng lợi từ xu hướng này. Ông Michael Wang, Tổng Giám đốc Văn phòng đại diện Công ty Beijing Jingdiao tại Việt Nam, nhận định: “Với năng lực sản xuất kinh doanh đang trên đà phát triển, nhu cầu về máy móc cơ khí, thiết bị và dịch vụ chất lượng cao của Việt Nam theo đó sẽ gia tăng”. 

Đầu tư lớn tại Việt Nam, Samsung cũng vừa khởi động chương trình hỗ trợ đào tạo 200 kỹ thuật viên về lĩnh vực khuôn mẫu nhằm nâng cao năng lực sản xuất và khả năng tự chủ về khuôn mẫu cho các ngành sản xuất cơ bản của Việt Nam.

Đón sóng dịch chuyển sản xuất

Dù cơ hội rất lớn nhưng hiện trạng lại không mấy lạc quan. Ước tính có khoảng hơn 25.000 doanh nghiệp cơ khí đang hoạt động, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp công nghiệp chế biến chế tạo, tạo việc làm cho gần 16% tổng số lao động trong ngành chế biến chế tạo. Trong nước đã có hệ thống các nhà máy cơ khí với đủ quy mô lớn nhỏ. Tại một số địa phương, vùng kinh tế đã manh nha mô hình cụm ngành (cluster) về ngành chế tạo (như Khu phức hợp cơ khí Chu Lai - Quảng Nam...).

Ảnh: Quý Hòa

Tuy nhiên, đa phần doanh nghiệp cơ khí nội địa có quy mô nhỏ, năng lực cạnh tranh thấp, chưa làm chủ được công nghệ lõi hoàn chỉnh trong lĩnh vực cơ khí. Chất lượng sản phẩm cũng chưa tốt, giá thành cao và gần như chưa có sản phẩm công nghiệp chủ lực trong ngành cơ khí đủ khả năng cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu. Để vực dậy ngành cơ khí Việt Nam, cần xác định nhu cầu thị trường, chỉ rõ những khoảng trống, những lĩnh vực mà ngành có thể cạnh tranh và phát triển. 

Hiện nay, ngành cơ khí Việt Nam có thế mạnh tập trung ở 3 phân ngành gồm xe máy và phụ tùng linh kiện xe máy; cơ khí gia dụng và dụng cụ; ô tô và phụ tùng ô tô. Đây là những phân ngành chủ yếu hướng tới xuất khẩu hoặc phục vụ doanh nghiệp FDI với vai trò của công nghiệp hỗ trợ, tức tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Số liệu thống kê cho thấy, 3 phân ngành này chiếm gần 70% tổng giá trị sản xuất công nghiệp cơ khí cả nước.

Ông Hoàng Mạnh Trung, Tổng Giám đốc Công ty Fumee Tech, cũng cho biết rào cản lớn nhất là vốn; để hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, nên có thêm nhiều quỹ tài trợ, vốn vay ưu đãi từ các tổ chức tín dụng... Fumee Tech hiện là đối tác của các nhà thầu lớn của Hàn Quốc, Nhật như HIT (tổng thầu số 1 Hàn Quốc về nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô), Nadex (tập đoàn hàng đầu Nhật trong lĩnh vực nhà máy thông minh, IoT, robot), Shinmei (nhà cung cấp máy tự động số 1 của Toyota toàn cầu)...

Theo ông ông Đỗ Phước Tống, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện TP.HCM, các doanh nghiệp cơ khí chỉ mới bắt đầu đầu tư mạnh mẽ vào nguồn nhân lực nội tại trong khoảng vài năm gần đây, vì trước đó các chính sách của Chính phủ Việt Nam không thật sự hỗ trợ nhóm ngành này.