Vị thế “thủ phủ đồ gỗ” Đông Nam Á

Báo cáo Triển vọng nội thất thế giới 2025-2026 của Trung tâm Nghiên cứu Công nghiệp Ý (CSIL) ghi nhận Trung Quốc là nước xuất khẩu đồ nội thất hàng đầu, kế tiếp là Việt Nam, Ba Lan, Ý và Đức. Việt Nam đã chính thức sở hữu ngôi vị á quân trên bản đồ xuất khẩu nội thất toàn thế giới.

Sản phẩm gỗ Việt Nam hiện có mặt tại 166 quốc gia và vùng lãnh thổ, riêng năm 2024 ngành gỗ xuất siêu 14,5 tỉ USD. Sau khi hợp nhất địa giới bao gồm Bình Dương, thủ phủ sản xuất đồ gỗ lớn nhất nước, TP.HCM hiện chiếm khoảng 70% sản lượng chế biến gỗ xuất khẩu cả nước, đồng thời sở hữu chuỗi cung ứng khép kín từ sản xuất, chế biến đến logistics và cảng biển. Theo ông Phùng Quốc Mẫn, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến Gỗ TP.HCM (HAWA), đây là nền tảng quan trọng để thành phố định vị vai trò trung tâm khu vực.

Tuy nhiên, vị thế dẫn đầu cũng đi cùng với áp lực quản trị dòng vốn đầu tư. Ông Nguyễn Liêm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Viforest) và Chủ tịch Hiệp hội Chế biến Gỗ Bình Dương (BIFA), nhấn mạnh: “Đã đến lúc ngành gỗ Việt Nam phải kiểm soát đầu tư FDI có chọn lọc”.

Với năng lực sản xuất đã có thể cạnh tranh với các quốc gia tiên tiến, thành phố chỉ nên chọn doanh nghiệp có cam kết đầu tư dài hạn, ứng dụng công nghệ cao và cùng phát triển với doanh nghiệp nội địa. Thực tế đã xuất hiện tình trạng doanh nghiệp FDI “mượn” pháp nhân Việt để gian lận xuất xứ, thao túng thị trường, gây rối loạn và cạnh tranh không lành mạnh. Chính điều này khiến Mỹ đặt ra cáo buộc gian lận xuất xứ cho hàng nội thất Việt Nam.

Ông Thomas Luk, Chủ tịch Starwood Việt Nam, một công ty FDI lâu năm của ngành gỗ, cho biết tại Bình Dương trước đây, tháng nào cũng có doanh nghiệp gỗ gặp sự cố: bán phá giá, nợ đơn hàng, bỏ trốn... Ông đề nghị cơ quan chức năng tăng cường giám sát để ngăn ngừa rủi ro này và bảo vệ doanh nghiệp chân chính.

Cảnh báo này càng đáng lưu tâm khi các thị trường nhập khẩu lớn, đặc biệt là Mỹ (chiếm 55% kim ngạch), đang gia tăng biện pháp bảo hộ và siết kiểm soát xuất xứ. Chính sách thuế 232 và các hàng rào phi thuế quan về truy xuất đang tạo sức ép lớn, buộc doanh nghiệp Việt phải tuân thủ chặt chẽ tiêu chuẩn và minh bạch chuỗi cung ứng.

“Khách hàng giờ không hỏi giá đầu tiên, mà hỏi nguyên liệu đến từ đâu, quy trình sản xuất có xanh và có trách nhiệm hay không”, ông Vũ Quang Huy, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Tekcom, nhận định. Theo ông Huy, ngành gỗ Việt Nam đang ở “bước ngoặt kép”: vừa đối mặt với rào cản thương mại, vừa phải chuyển đổi theo định hướng bền vững. Tuy nhiên, đây là cơ hội sàng lọc, giúp định vị lại vị thế của ngành.
Do đó, các đơn vị quản lý cần chủ động chuẩn hóa hồ sơ truy xuất nguồn gốc số, thành lập Trung tâm mã HS và quy tắc xuất xứ, cùng hệ thống cảnh báo sớm chống gian lận thương mại để hỗ trợ doanh nghiệp tiến xa hơn trên thị trường thế giới. Một cơ chế minh bạch sẽ là lá chắn giúp hàng hóa TP.HCM giữ uy tín và tránh rủi ro bị điều tra phòng vệ.

Song song với công tác chuẩn hóa, ông Nguyễn Liêm đề xuất TP.HCM sớm hình thành Trung tâm hỗ trợ chuyển đổi xanh và số hóa ngành gỗ, thí điểm nhà máy phát thải thấp, đo lường và giảm phát thải CO₂, tiến tới chứng nhận carbon thấp. Đồng thời, cần quy hoạch cụm công nghiệp gỗ xanh, dùng chung hạ tầng xử lý bụi, nước thải, năng lượng mặt trời và logistics, giúp doanh nghiệp nhỏ xanh hóa với chi phí hợp lý.
Hai mục tiêu minh bạch và bền vững sẽ được giải quyết tốt nhờ chuyển đổi số. Với kinh nghiệm của đơn vị đầu tiên trong ngành gỗ ứng dụng thành công SAP-ERP, ông Lê Đức Nghĩa, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Gỗ An Cường, cho rằng chuyển đổi số là trục xoay của năng suất và minh bạch. Gỗ An Cường đã ứng dụng hệ thống SAP S/4HANA - nền tảng quản trị sản xuất của Đức, giúp tăng năng suất 20% và giảm chi phí 10%.

Theo ông Nghĩa, chỉ khi chuyển đổi số đi đôi với chuyển đổi xanh, doanh nghiệp mới đạt chuẩn ESG quốc tế và tiếp cận các thị trường cao cấp như EU, Mỹ. Vì vậy, Việt Nam sớm xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về ngành gỗ, kết nối thông tin vùng nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc và quản lý carbon để đáp ứng các quy định mới của châu Âu (EUDR, CBAM).

Đây là những vướng mắc cần được giải quyết khi định hướng đến năm 2035, TP.HCM đặt mục tiêu trở thành trung tâm đồ gỗ và nội thất của thế giới. Ông Nguyễn Văn Được, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân TP.HCM, cho biết nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành đang mở rộng mô hình “từ nhà máy đến phòng khách”, vừa xuất khẩu, vừa phục vụ thị trường nội địa, góp phần định hình một ngành công nghiệp sáng tạo và bền vững. Trong chiến lược phát triển công nghiệp 2025-2035, TP.HCM định hướng hình thành chuỗi giá trị ngành gỗ hiện đại, xanh và thông minh, kết nối chặt chẽ với Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, tạo hệ sinh thái gỗ vùng Đông Nam Bộ. 
Theo ông Được, TP.HCM sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho chuyển đổi số, trung tâm logistics chuyên biệt và khu công nghiệp gỗ xanh, đồng thời xây dựng thương hiệu “Đồ gỗ TP.HCM - Made in Vietnam” như biểu tượng chất lượng, sáng tạo và bền vững của Việt Nam. “Về lâu dài, TP.HCM không chỉ là nơi sản xuất mà sẽ trở thành trung tâm thiết kế, sáng tạo, thương mại toàn cầu của ngành gỗ Việt Nam”, ông Được khẳng định.