Sức hút vay nhanh, trả chậm

Báo cáo của Straits Research cho thấy, quy mô thị trường tín dụng tiêu dùng toàn cầu được định giá ở mức 13,05 tỉ USD vào năm 2024 và dự kiến sẽ tăng từ 13,59 tỉ USD vào năm 2025 lên 18,8 tỉ USD vào năm 2033 với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) 4,14% trong giai đoạn 2025-2033.

Rộng cửa tăng trưởng...

Nhìn lại thị trường Việt Nam, ông Ko Sung Jung, Giám đốc Khối Kinh doanh Công ty Tài chính Mirae Asset Việt Nam (MAFC), cho biết tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam hiện chiếm khoảng 20% tổng dư nợ toàn hệ thống, tương đương 24% GDP danh nghĩa năm 2024. Nếu so với khu vực, mức này còn khá khiêm tốn: Thái Lan 88-91%, Malaysia khoảng 83-84%, Hàn Quốc 90%, Nhật 65% và Trung Quốc 60%. Dù cách tính chưa hoàn toàn đồng nhất, có thể thấy tỉ trọng tín dụng tiêu dùng của Việt Nam vẫn đang ở mức trung bình, thấp hơn đáng kể so với nhiều thị trường châu Á.

Trong 2-3 năm tới, tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng nhờ 3 động lực chính. Thứ nhất, môi trường cho vay đang thay đổi, với thẻ tín dụng và cho vay trả góp dần trở thành động lực chính thay thế cho vay tiền mặt truyền thống. Xu hướng “không tiền mặt” cùng các khoản vay theo mục đích rõ ràng sẽ ngày càng chiếm ưu thế.

Thứ 2, hạ tầng số, do Chính phủ dẫn dắt với định danh điện tử, danh tính số và hệ thống chia sẻ dữ liệu tập trung, sẽ giảm phụ thuộc vào kênh ngoại tuyến (offline), cắt giảm chi phí bán hàng, hạn chế rủi ro gian lận và nâng cao trải nghiệm khách hàng. 
“Cuối cùng là tính minh bạch của thị trường ngày càng cao, giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận thông tin sản phẩm, so sánh các lựa chọn và từ đó thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh”, ông Ko Sung Jung chia sẻ với NCĐT. 

Cũng theo đại diện của MAFC, triển vọng tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam vẫn tích cực với tỉ lệ tín dụng tiêu dùng/GDP còn ở mức thấp, trong khi nền kinh tế tiếp tục duy trì đà tăng trưởng nhanh. Ngoài ra, các chương trình của Chính phủ xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung sẽ giúp giảm chi phí rủi ro, mở đường cho lãi suất cho vay cạnh tranh hơn. 

Đồng quan điểm, chuyên gia của Công ty Chứng khoán MBS kỳ vọng lĩnh vực tài chính tiêu dùng sẽ phục hồi dần trong nửa cuối năm 2025, được thúc đẩy bởi động lực tăng trưởng GDP 8%, thu nhập hộ gia đình cải thiện và khung pháp lý thuận lợi hơn. “Về trung hạn, với dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) về tăng trưởng GDP bình quân đầu người CAGR 5,5% giai đoạn 2025-2030, chúng tôi dự phóng tín dụng tiêu dùng có thể tăng trưởng trung bình 20%/năm trong 2 năm tới”, chuyên gia MBS nhận định. 

... nhưng nợ xấu cao trong nhóm ASEAN-5

Với các tổ chức tín dụng, cho vay tiêu dùng là hoạt động có biên lợi nhuận khả quan khi lãi suất cho vay thường cao hơn nhiều so với các khoản vay thông thường, đồng thời quy mô và phân khúc khách hàng cũng rộng mở, giúp phân tán rủi ro tín dụng. Tuy nhiên, các tổ chức cần có những công cụ sàng lọc “đầu vào”, tránh rủi ro nợ xấu gia tăng. 

Báo cáo của MBS cho thấy, trong quý I/2025, các công ty tài chính tiêu dùng là công ty con của các ngân hàng thương mại ghi nhận diễn biến trái chiều về chất lượng tài sản. Cụ thể, Mcredit và HD Saison cải thiện nhẹ tỉ lệ nợ xấu, trong khi tại FE Credit, tỉ lệ này tăng mạnh 480 điểm cơ bản so với đầu năm. 

Tại Việt Nam hiện có 16 công ty tài chính tiêu dùng được Ngân hàng Nhà nước cấp phép đang hoạt động. Tính đến cuối tháng 2/2024, dư nợ cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính đạt 138.800 tỉ đồng, chiếm khoảng 5% dư nợ tín dụng tiêu dùng toàn hệ thống. Báo cáo của VIS Rating cho thấy, trong năm 2024, năng lực tín nhiệm của các công ty tài chính tiêu dùng đã phục hồi từ mức đáy năm 2023, nhờ vào nỗ lực xử lý nợ xấu và môi trường kinh doanh ổn định hơn, dẫn đến tỉ lệ nợ xấu (NPL) phát sinh mới và chi phí tín dụng giảm. 

Theo VIS Rating, các công ty sẽ áp dụng chiến lược kinh doanh thận trọng hơn để đối phó với rủi ro tài sản gia tăng và biến động vĩ mô. Với quy mô cho vay tín chấp lớn dành cho các khách hàng thu nhập thấp, vốn chưa được các ngân hàng khai thác, ngành tài chính tiêu dùng vẫn dễ bị ảnh hưởng trước các biến động vĩ mô và rủi ro gian lận từ phía khách hàng trong 5 năm qua. Việc Mỹ tăng thuế quan có thể tác động tiêu cực đến thu nhập và khả năng trả nợ của khách hàng. 

“Để ứng phó, các công ty như FE Credit, MAFC và Shinhan Finance đang chuyển sang các phân khúc rủi ro thấp hơn như cho vay hàng tiêu dùng và xe 2 bánh thông qua hợp tác với các chuỗi bán lẻ. Trong khi đó, Mcredit đang tích cực ứng dụng dữ liệu khách hàng từ các bên thứ 3, ví dụ như Bộ Công an nhằm nâng cao khả năng sàng lọc khách hàng và phát hiện gian lận sớm”, VIS Rating nhận định. 

Chia sẻ với NCĐT, ông Ko Sung Jung của MAFC cho hay, tính đến quý IV/2024, tỉ lệ nợ xấu của Việt Nam đang thuộc mức cao trong nhóm ASEAN-5. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ giai đoạn tăng trưởng tín dụng nóng, tiêu chuẩn cho vay còn lỏng lẻo, biến động tỉ giá trong bối cảnh kinh tế chậm lại, cùng với gánh nặng nợ hộ gia đình vốn đã ở mức cao. Hệ quả là áp lực trả nợ lớn, nguy cơ vỡ nợ gia tăng. Xu hướng này diễn ra tại nhiều quốc gia Đông Nam Á, nhưng ở Việt Nam, rủi ro cao hơn do tác động kép của hậu COVID-19 và sự suy yếu kinh tế. Đặc biệt, các chính sách cơ cấu nợ trong thời kỳ dịch bệnh hết hiệu lực cũng khiến những rủi ro tiềm ẩn bộc lộ rõ rệt.

Cuốn vào “bẫy chi tiêu”

Không chỉ là “viên kẹo ngọt” với các tổ chức tài chính, tín dụng tiêu dùng cũng có khá nhiều lợi ích nếu nhìn từ góc độ người đi vay. Tuy nhiên, người tiêu dùng có thể bị cuốn vào “bẫy chi tiêu” nếu không có chiến lược tài chính và kiểm soát được dòng tiền. 

Báo cáo của Straits Research cho thấy, châu Á - Thái Bình Dương sẽ là khu vực tăng trưởng thị trường tín dụng tiêu dùng nhanh nhất trong giai đoạn 2025-2033. Sự tăng trưởng của khu vực được thúc đẩy bởi các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc, với nhu cầu tài chính tiêu dùng ngày càng tăng. 

Tại Việt Nam, không khó để bắt gặp hình ảnh các nhân viên ngân hàng hay công ty tài chính xuất hiện ngay tại tòa nhà văn phòng, siêu thị hay tại các sự kiện thương mại. Trên tay họ thường là những món quà nhỏ, đi kèm lời chào mời mở thẻ tín dụng hay vay tiêu dùng với vô vàn ưu đãi. Trong cuộc đua này, nhiều ngân hàng chấp nhận giảm lợi nhuận để đầu tư cho nền tảng, mở rộng tệp khách hàng và gia cố vị thế trong chu kỳ tăng trưởng mới.

Không chỉ dừng lại ở kênh truyền thống, các tổ chức tín dụng đang mở rộng sang các điểm chạm trực tiếp và nới lỏng điều kiện để thu hút thêm người vay. Một nhân viên văn phòng có thể dễ dàng được cấp thẻ tín dụng với hạn mức gấp đôi thu nhập mỗi tháng, thậm chí có thể sở hữu nhiều thẻ cùng lúc tại các tổ chức khác nhau. Theo thời gian, hạn mức này còn có thể tăng thêm dựa trên lịch sử tín dụng. 

Nhưng ẩn sau sự tiện lợi đó lại là “cái bẫy” khó lường: nếu chi tiêu vượt khả năng trả nợ, người dùng dễ rơi vào vòng xoáy bất tận: chi vượt thu - chuyển trả góp - gánh nợ rồi lại tiếp tục chi vượt thu. Dù được kỳ vọng là động lực quan trọng cho phục hồi kinh tế và kích cầu nội địa, tín dụng tiêu dùng vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được kiểm soát hiệu quả. Nhiều cảnh báo cho thấy nếu đà mở rộng tín dụng tiêu dùng diễn ra quá nhanh, thiếu cơ chế giám sát, nguy cơ nợ xấu gia tăng là hoàn toàn hiện hữu.

Đánh giá sức khỏe tài chính của thị trường Việt Nam, báo cáo của Sun Life Asia chỉ ra Gen Z tại Việt Nam đứng sau các thế hệ khác về cả sự tự tin lẫn sự chuẩn bị tài chính, chỉ 52% cảm thấy an toàn tài chính, thấp hơn thế hệ Baby Boomers (66%) và Millennials, những người sinh từ năm 1980 đến năm 1996 (60%). 

Ở góc độ tài chính cá nhân, ông Trần Đức Long, đồng sáng lập Nền tảng tài chính MoneyGain, cho rằng, trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang mở rộng, đời sống vật chất được nâng cao nhưng rủi ro tài chính cũng ngày càng nhiều hơn khi lạm phát tăng, FOMO (hội chứng sợ bị bỏ lỡ) tiêu dùng, tín dụng dễ dãi, người trẻ cần hình thành và xây dựng 3 tư duy: tư duy tích sản, tư duy hệ thống và tư duy độc lập tài chính. 

Theo ông Long, người trẻ nên ưu tiên tích lũy tài sản sinh lời như cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, vàng, kiến thức/kỹ năng thay vì chi tiêu bề nổi. Đồng thời, quản lý tài chính cần theo nguyên tắc và hệ thống, không thuận theo cảm xúc. 

“Mục tiêu của quản lý tài chính cá nhân không phải chỉ là tiết kiệm, mà là để chủ động chọn cách sống, không bị lệ thuộc vào lương hay hoàn cảnh”, ông Long nói thêm