Đèn ngọn lu, ngọn tỏ

Trong Triển lãm Mùa Thu về thiết bị chiếu sáng tại Hong Kong, gian hàng của Công ty Cổ phần Tập đoàn Điện Quang lọt thỏm giữa hàng ngàn gian hàng. Không chỉ khiêm tốn về quy mô mà các sản phẩm truyền thống của Điện Quang cũng mờ nhạt so với các công nghệ chiếu sáng thông minh và thiết kế mới từ Trung Quốc hay châu Âu trình diễn tại đây.

Hội chợ này cũng phản ánh thực tế của thị trường chiếu sáng Việt Nam trước sự cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ Trung Quốc. Năm 2024, Điện Quang đã báo lỗ hơn 100 tỉ đồng, năm thứ 2 liên tiếp bị thua lỗ và là năm có mức lỗ cao nhất từ trước đến nay.
Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông cũng đang chịu áp lực không kém. Trong quý II/2025, Rạng Đông đạt doanh thu 1.190 tỉ đồng và lãi sau thuế gần 70 tỉ đồng, giảm tương ứng 44% và 50% so với cùng kỳ năm trước. Đây là quý II lãi thấp nhất 5 năm qua, phản ánh xu hướng đi xuống tiếp diễn từ đầu năm. 

Kết quả kinh doanh suy giảm được lãnh đạo Rạng Đông giải thích là do hàng hóa nước ngoài, đặc biệt là hàng giá rẻ từ Trung Quốc, đang ồ ạt tràn vào thị trường trong nước, tạo áp lực chưa từng có lên sản phẩm nội địa. Các đối thủ nước ngoài còn sở hữu nền tảng trực tuyến và mô hình O2O (kết hợp online - offline) ngày càng mở rộng sự hiện diện tại Việt Nam. 

Ở thị trường xuất khẩu, tình hình cũng không khả quan hơn khi sản phẩm LED vào Mỹ, vốn chiếm tới 53% kim ngạch xuất khẩu, gặp khó vì chính sách thuế mới. Điều đáng nói, Rạng Đông là tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực sản xuất thiết bị chiếu sáng của Việt Nam với công suất mỗi năm khoảng 100 triệu sản phẩm bóng đèn LED, 32 triệu sản phẩm phích nước, 5 triệu sản phẩm thiết bị chiếu sáng... 

Rạng Đông, Điện Quang cũng như các tên tuổi lớn khác trong lĩnh vực này đã từng bắt kịp xu hướng cạnh tranh bằng công nghệ LED hiện đại. Trong chuỗi giá trị về đèn LED, doanh nghiệp Việt Nam nhập chip LED rồi dán chip, lắp ráp và thiết kế đèn với tỉ lệ nội địa hóa lên tới 90%. Theo IMARC Group, thị trường chiếu sáng LED của Việt Nam dự kiến sẽ tăng lên 982,8 triệu USD vào năm 2028, với tốc độ tăng trưởng CAGR 7% trong giai đoạn 2023-2028. Xu hướng này được thúc đẩy bởi sự phát triển đô thị và nhận thức ngày càng tăng về hiệu quả năng lượng.

Thị trường thiết bị chiếu sáng tại Việt Nam thu hút hàng trăm doanh nghiệp tham gia sản xuất, gồm cả các thương hiệu toàn cầu như Philips, Osram… và hàng ngàn công ty nhỏ lắp ráp các linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc. Từng trở thành niềm hy vọng nhưng sau đó thị trường đèn LED tại Việt Nam gần như bị hàng Trung Quốc chiếm lĩnh tuyệt đối, trong đó có nhiều sản phẩm nhập lậu, trốn thuế, có chất lượng không đảm bảo với giá chỉ bằng 1/2 hàng chính hãng. 

Cũng tham gia Triển lãm Mùa Thu tại Hong Kong, một nhà thầu thi công các thiết bị chiếu sáng cho các siêu thị, chuỗi cà phê, cho biết, thiết bị chiếu sáng thông minh từ Trung Quốc đang có lợi thế lớn về công nghệ, mẫu mã và cả giá cả. Bóng đèn chiếu sáng Trung Quốc cạnh tranh trên thị trường toàn cầu nhờ vào giá thành rẻ, đa dạng mẫu mã và khả năng sản xuất quy mô lớn. Những nhà sản xuất Trung Quốc tận dụng lợi thế về chi phí nhân công và nguyên vật liệu cũng như chuỗi cung ứng hiệu quả để đưa ra thị trường các sản phẩm cạnh tranh về giá, đặc biệt trong phân khúc đèn LED downlight. “Không chỉ là bán thiết bị, các nhà thầu Trung Quốc sẵn sàng cử đội ngũ sang Việt Nam để thi công”, vị này cho biết.

Trong văn bản giải trình gửi cơ quan chức năng, ông Nguyễn Đoàn Thăng, Tổng Giám đốc Rạng Đông, cũng chia sẻ: “Công ty chú trọng giảm công nợ từ phía khách hàng, vì khi hàng Trung Quốc giá rẻ tràn vào, nhiều đơn vị có xu hướng chạy theo lợi nhuận, chuyển sang phân phối sản phẩm ngoại, dẫn đến nguy cơ mất nợ và thất thoát vốn”.

Lãnh đạo Rạng Đông cho biết Công ty sẽ cạnh tranh bằng cách đưa hàm lượng R&D và vật liệu mới vào những chi tiết nội địa hóa. Hơn nữa, để tạo sự khác biệt, Công ty đã tạo ra các sản phẩm đăng ký độc quyền mà chỉ Việt Nam mới có, đồng thời, hướng vào kênh chiếu sáng nhân tạo phục vụ nông nghiệp công nghệ cao cho nông dân.

Trái với việc sản xuất các sản phẩm bóng đèn truyền thống vốn là lợi thế của các doanh nghiệp quy mô lớn, sản xuất đèn LED có rào cản gia nhập ngành thấp hơn rất nhiều. Nếu như những năm trước, đối thủ cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước là các thương hiệu nước ngoài thì nay ngoài hàng giá rẻ Trung Quốc, họ còn phải đối mặt với rất nhiều công ty nhỏ lẻ, nhất là ở thị trường vùng sâu, vùng xa.  

Để tăng khả năng cạnh tranh, Điện Quang trong nhiều năm qua nỗ lực phát triển sản phẩm mới, trong đó tập trung vào các dòng sản phẩm chiếu sáng LED mang tính thay thế, có tính thẩm mỹ và chiếu sáng thông minh. Tuy nhiên, ông Hồ Quỳnh Hưng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Điện Quang, cũng xác định mục tiêu trong năm 2025 là đi ngang, không đặt nặng tăng trưởng. Mảng chiếu sáng, điện dân dụng chỉ duy trì, trong khi tập trung hơn cho mảng năng lượng mặt trời áp mái được dự báo có tiềm năng tăng trưởng cao trong thời gian tới. 

“Điện mặt trời hiện là một xu hướng rõ rệt của thị trường, không chỉ ở mảng dân dụng mà cả trong thương mại. Đặc biệt, với các showroom, cửa hàng bán lẻ... thì hiệu suất đầu tư rất tốt, chỉ khoảng 2-2,5 năm là hoàn vốn”, ông Hưng nói. Giải pháp chiếu sáng xanh không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn hỗ trợ các doanh nghiệp trong nhiều lĩnh vực tích cực chuyển đổi xanh nhằm tuân thủ các cam kết về năng lượng, giảm thải carbon…