Đường gia nhập chuỗi cung ứng toàn cầu

Cảng Tân Cảng - Cát Lái đã giảm thời gian giao nhận từ vài tiếng xuống chỉ còn 15-20 phút nhờ áp dụng 100% giao dịch qua ePort, đồng thời tiết kiệm gần 2 triệu USD chi phí nhiên liệu mỗi năm và giảm đáng kể khí thải CO2 nhờ hệ thống cẩu bờ và cẩu bãi chạy hoàn toàn bằng điện. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (A.I) trong tối ưu hóa lộ trình cũng giúp doanh nghiệp này giảm 15% lượng nhiên liệu tiêu thụ và 25% thời gian giao hàng. 

Nhiều cảng lớn khác cũng đang hướng tới mô hình “thiết bị xanh”. Gemadept, chủ đầu tư các cảng tại khu vực Cát Lái và cảng nước sâu Cái Mép, đã hoạch định chiến lược phát triển cảng xanh với cam kết sử dụng toàn bộ thiết bị chạy điện, không dùng diesel. Cảng container quốc tế SP-ITC đầu tư thiết bị nâng hạ, xe bốc xếp thế hệ mới giúp tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải.

Việt Nam xếp hạng 43/139 về chỉ số hiệu quả logistics (LPI), nhưng vẫn còn đối mặt với những điểm yếu cố hữu về chất lượng cơ sở hạ tầng và dịch vụ, dẫn đến lãng phí và phát thải carbon không cần thiết. Vì vậy, mô hình hoạt động “cảng xanh” trên đang là hướng đi để giải các nút thắt này. Đặc biệt, áp lực từ EU đang thiết lập lại các quy chuẩn mới khiến sức ép ngày càng gia tăng đối với doanh nghiệp Việt Nam. 

Cụ thể, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), sẽ có hiệu lực đầy đủ từ năm 2026, hoạt động như một loại thuế carbon áp lên hàng hóa nhập khẩu vào EU. Thẩm định tính bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) cũng buộc doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về các tác động tiêu cực đến môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng và áp dụng tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị) một cách nghiêm ngặt.

Những quy định như CBAM và CSDDD đang được triển khai trên quy mô toàn cầu khiến logistics xanh trở thành một “giấy thông hành”: hoặc tuân thủ hoặc bị phạt hay bị cấm xuất khẩu. Do đó, việc xây dựng chuỗi cung ứng bền vững là điều kiện đủ để doanh nghiệp Việt có thể tiếp cận được với chuỗi giá trị toàn cầu. Đặc biệt, Việt Nam cũng đang phải cạnh tranh FDI với nhiều nước Đông Nam Á khác và sẽ chỉ vượt lên khi có một hệ sinh thái công nghiệp thông minh, bao gồm các khu công nghiệp với hạ tầng hiện đại, chuỗi cung ứng nội địa mạnh, khả năng tích hợp công nghệ và cam kết phát triển bền vững. 

Để duy trì vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam cần tiếp tục mở rộng các hành lang kinh tế xanh và đầu tư vào hệ thống quản lý thông minh. Việc kết nối liên vùng bằng đường sắt, cảng biển và trung tâm logistics đạt chuẩn môi trường sẽ giúp giảm đáng kể chi phí vận tải và lượng khí thải. Song song đó, ứng dụng thương mại điện tử xuyên biên giới và khai thác dữ liệu lớn, A.I sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, từ khâu dự báo nhu cầu đến phân phối sản phẩm.

Một yếu tố quan trọng khác là phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế như GlobalGAP, ASC hay BAP. Đây là điều kiện tiên quyết để các mặt hàng nông sản, thủy sản Việt Nam duy trì sức cạnh tranh, nhất là khi các thị trường cao cấp đòi hỏi kiểm soát nghiêm ngặt về quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc. Hình thành chuỗi cung ứng khép kín giúp doanh nghiệp gia tăng giá trị và bảo đảm bền vững lâu dài. 

Theo ông Trương Tấn Lộc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Logistics TP.HCM (HLA), cần xây dựng một bộ tiêu chí chung để đo lường logistics xanh trên toàn quốc. Về tài chính, cần có các chính sách tài chính xanh đột phá với lãi suất ưu đãi, giảm thuế nhập khẩu cho xe tải điện và thiết bị logistics tiết kiệm năng lượng, cũng như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các công ty đạt chứng nhận logistics xanh. Đồng thời, việc sớm hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường tín chỉ carbon sẽ tạo ra nguồn doanh thu mới để tái đầu tư vào công nghệ sạch.

Ông Nguyễn Viết Thịnh, Tổng Giám đốc CGS Việt Nam, cho rằng thách thức xây dựng chuỗi cung ứng bền vững đến từ chi phí đầu tư ban đầu cao hơn 20-40%, đòi hỏi doanh nghiệp phải có tầm nhìn dài hạn và nguồn lực tài chính vững vàng. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng vốn chiếm 50-70% chi phí vận hành nên tối ưu theo hướng xanh có thể cắt giảm khoản chi khổng lồ. 

Từ thực tế của thị trường, doanh nghiệp nhiều ngành hàng đang đẩy nhanh xây dựng chuỗi cung ứng bền vững. Đối với ngành gỗ, theo ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, xuất khẩu gỗ 8 tháng năm 2025 đạt 11,2 tỉ USD, tăng 7%, song chi phí logistics cao và thuế xuất khẩu 25% với gỗ xẻ nhập khẩu vẫn là rào cản. Hiệp hội đang kiến nghị bãi bỏ thuế này để khuyến khích doanh nghiệp nhập khẩu gỗ tròn từ Mỹ, chế biến và tái xuất, vừa tạo việc làm trong nước vừa nâng tỉ lệ nội địa hóa, đáp ứng yêu cầu sản xuất bền vững.

Với kim ngạch xuất khẩu hơn 40 tỉ USD mỗi năm, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 5 quốc gia xuất khẩu hàng dệt may lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, đi kèm với vị thế này là thách thức môi trường đáng kể. Muốn tồn tại, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam, cho rằng ngành dệt may cần đầu tư mạnh vào công nghệ nhuộm, xử lý nước thải và tiết kiệm năng lượng để đáp ứng chuẩn xanh của EU và Bắc Mỹ. Để duy trì tăng trưởng, cần gấp rút xây dựng các trung tâm cung ứng nguyên phụ liệu và chuyển đổi sang mô hình sản xuất tuần hoàn. 

Chẳng hạn, Công ty Saitex tại TP.HCM đã xây dựng nhà máy sản xuất denim với mô hình “phát thải gần như bằng 0”, sử dụng năng lượng mặt trời, tái chế tới 98% lượng nước thải và ứng dụng robot tự động nhằm giảm tiêu thụ năng lượng và nâng cao năng suất. Nỗ lực này giúp Saitex trở thành đối tác của nhiều thương hiệu thời trang quốc tế như Levi’s, Ralph Lauren, Patagonia.