Lợi nhuận thực và ảo

Tính đến ngày 31/7/2025, đã có 970 doanh nghiệp niêm yết (đại diện 97,1% vốn hóa toàn thị trường) công bố báo cáo tài chính quý II/2025, với tổng lợi nhuận sau thuế tăng trưởng 33,6% so với cùng kỳ, theo FiinTrade. 

Đây là tốc độ tăng trưởng cao nhất trong 6 quý gần đây, chủ yếu nhờ sự bứt phá mạnh mẽ của nhóm phi tài chính với mức tăng 53,8%, đảo chiều tích cực so với mức tăng chỉ 9,9% trong quý trước đó. Nhóm tài chính tăng trưởng khiêm tốn hơn, đạt 17,9%, với tăng trưởng lợi nhuận của ngành ngân hàng ổn định ở mức 17,5%. 

Thống kê của NCĐT cho thấy các con số khá thú vị trong mùa báo cáo năm nay. Trong đó, nhiều đơn vị ghi nhận lợi nhuận tăng trưởng bằng lần với câu chuyện riêng. Công ty Điện Gia Lai (mã GEG), chẳng hạn, báo lãi sau thuế hơn 157,7 tỉ đồng, gấp hơn 128 lần so với cùng kỳ. Nguyên nhân chủ yếu nhờ doanh thu điện tăng gần 113 tỉ đồng, do nhà máy điện gió Tân Phú Đông 1 và trụ A7 thuộc nhà máy điện gió VPL đã có giá bán điện chính thức. 

Công ty Đầu tư và Phát triển Bất động sản An Gia (mã AGG) cũng báo lãi sau thuế hơn 82,3 tỉ đồng trong quý II/2025, gấp hơn 52,6 lần so với cùng kỳ năm trước. Tại Công ty Đầu tư Dịch vụ Hoàng Huy (mã HHS), lợi nhuận bằng lần đến từ việc ghi nhận giá trị hợp lý của các khoản đầu tư ở các công ty con, giúp doanh thu hoạt động tài chính trong kỳ đạt hơn 3.504 tỉ đồng. Hay khoản lãi của Phát Đạt (mã PDR) cũng là một trường hợp đáng chú ý khi trong quý II, doanh thu thuần chỉ là 20 tỉ đồng, lợi nhuận gộp vỏn vẹn 5 tỉ đồng, nhưng lãi sau thuế lên tới 65 tỉ đồng, tăng 30% so với cùng kỳ năm trước. Động lực của khoản lãi này là doanh thu tài chính, lên tới 226 tỉ đồng. Trong đó, phần lớn giá trị đến từ việc thanh lý khoản đầu tư (139 tỉ đồng).

Kết quả kinh doanh quý II chứng kiến sự phân hóa rõ rệt về triển vọng lợi nhuận giữa các nhóm ngành. Những ngành có khả năng tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ trong nước và ít chịu ảnh hưởng từ thương mại quốc tế đang ghi nhận đà tăng trưởng mạnh. Ngược lại, các ngành phụ thuộc vào chu kỳ toàn cầu như bất động sản dân cư, dầu khí hay xuất khẩu đang trong giai đoạn chuyển tiếp. 

Nhìn chung, những con số tăng trưởng bằng lần đến từ sự thuận lợi của thị trường, doanh nghiệp cải thiện hiệu quả kinh doanh hoặc câu chuyện riêng của chính doanh nghiệp đó. Tuy nhiên, không ít trường hợp trong thực tế, doanh nghiệp báo lợi nhuận tăng vọt lại đến từ những thủ thuật tài chính và không thật sự phản ánh giá trị thật cũng như tiềm năng của doanh nghiệp. 

Chia sẻ với NCĐT, ông Nguyễn Trọng Đình Tâm, Phó Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán ASEAN, cho rằng, trước khi nghiên cứu báo cáo tài chính của doanh nghiệp, nhà đầu tư cần hiểu rõ tính chất đặc trưng cũng như cách hạch toán, kế toán đối với ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp. Ví dụ, công ty bất động sản chỉ ghi nhận doanh thu sau khi bàn giao căn hộ cho khách hàng, chứ không phải theo tiến độ thanh toán. Đồng thời, cần ưu tiên nghiên cứu số liệu từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán chấp nhận toàn phần và theo dõi bức tranh kinh doanh của doanh nghiệp trong một giai đoạn nhất định, thay vì chỉ theo dõi tại một thời điểm. 

“Trong quá trình nghiên cứu báo cáo tài chính, nếu nhận thấy doanh nghiệp công bố lãi ròng cao vượt trội (so với cùng kỳ năm trước cũng như các ước tính ban đầu), nhà đầu tư cần theo dõi các yếu tố sau đây để đánh giá chất lượng lợi nhuận. Thứ nhất, mức tăng trưởng cao có dựa trên mức nền thấp đột biến của năm ngoái hay không. Thứ 2, mức tăng trưởng cao có dựa trên mảng kinh doanh cốt lõi hay không. Ngoài ra, một số doanh nghiệp có thể dùng kỹ thuật đánh giá lại khoản đầu tư vào các công ty thành viên để ghi nhận lãi tăng đột biến”, ông Tâm chia sẻ. 

Phó Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán ASEAN cho biết thêm, còn một số “kỹ thuật” kế toán khác cần lưu ý như ghi nhận doanh thu tăng mạnh nhưng chủ yếu bằng các khoản phải thu hay sử dụng hệ thống công ty thành viên để chuyển lãi lỗ. Để nhận ra những điều này, nhà đầu tư thường cần nhiều hơn các số liệu, báo cáo ngoài các báo cáo tài chính được công bố đại chúng. Ví dụ, để đánh giá chất lượng khoản phải thu của doanh nghiệp, cần phải có báo cáo phân tích tuổi nợ  (aging report).