Kho tàng phục trang cho phim Việt

Bộ phim Thám Tử Kiên: Kỳ Án Không Đầu của đạo diễn Victor Vũ đang chiếu rạp - phần tiếp theo của Người Vợ Cuối Cùng, ngay vừa công bố trailer đã nhận được những lời khen tích cực về trang phục. Trang phục trong phim mang nét văn hóa truyền thống của cả 3 miền, như tóc búi bánh lái, tóc vấn, áo ngũ thân tay chẽn hoặc tay thụng, chuỗi hạt đeo cổ, kiềng cổ.... Đạo diễn Victor Vũ và Ghi Fam, Giám đốc Mỹ thuật đã nghiên cứu rất kỹ về phục trang dựa trên bối cảnh thời Nguyễn, không chỉ thể hiện đẳng cấp xã hội mà còn mang bản sắc văn hóa Việt. Thám Tử Kiên có gần 1.000 bộ phục trang, tất cả đều may thủ công.

Năm ngoái, phim Cám đã lấy điểm nhờ những bộ trang phục tứ thân, ngũ thân, giao lĩnh, viên lĩnh, đối khâm... được thiết kế đẹp mắt và mang đậm bản sắc văn hóa dân gian. Đặc biệt, bộ trang phục Thái tử phi trong cảnh rước dâu cho thấy rõ nét đẹp và sự tinh tế của cổ phục Việt. Các trang phục trong phim Cám đều được may bằng chất liệu vải tự nhiên như lụa, đũi, lanh... mà người Việt xưa sử dụng.

Trước đó, phim Người Vợ Cuối Cùng đã đem đến cho khán giả cái nhìn toàn cảnh về trang phục của cả 3 miền Bắc, Trung, Nam dưới thời phong kiến nhà Nguyễn. Trên phim, trang phục quan lại, tầng lớp thượng lưu, dân thường... được tái hiện chân thực, toát lên phong thái, địa vị của từng nhân vật và cả tài năng, sự sáng tạo của thợ dệt may thời xưa. Phục trang truyền thống trong phim Việt nhìn chung mang đậm bản sắc văn hóa Việt. Từ áo dài, áo tấc, áo bà ba, áo ngũ thân... đến áo nhật bình đều mang nét đẹp riêng, vừa kín đáo vừa mềm mại, vừa giản dị mà sâu sắc. Các phim Việt đã ngày càng biết cách khai thác yếu tố này để tôn vinh vẻ đẹp văn hóa đặc trưng, tạo nên không gian đậm tính Việt, khó trộn lẫn với các nền điện ảnh khác.

Trang phục truyền thống Việt Nam, nhờ phom dáng mềm mại, đường nét uyển chuyển, màu sắc hài hòa, rất ăn hình khi lên phim, đồng thời hỗ trợ đắc lực cho diễn xuất của diễn viên. Người mẫu, diễn viên Thanh Hằng từng chia sẻ: “Khi khoác lên mình bộ áo dài ngũ thân trong một bộ phim cổ trang, tôi cảm thấy mình như được sống ở thời đại đó. Trang phục giúp tôi nhập vai tự nhiên hơn rất nhiều, từ dáng đi, cách ngồi đến cả ánh mắt”. 

Trang phục trong phim Việt còn có khả năng tái dựng không khí lịch sử như cổ trang, bán cổ trang, thời bao cấp... và gợi nhớ những thập niên xưa của Hà Nội, Sài Gòn, miền quê Việt Nam... Nhờ đó, phim Việt có thể đưa khán giả du hành thời gian rất thuyết phục chỉ qua quần áo mà không cần lời giải thích dài dòng.

Tuy nhiên, thách thức lớn của các nhà thiết kế ngày nay là vừa tái dựng đúng lịch sử vừa phải chạm tới cảm xúc thẩm mỹ đương đại. Nhà thiết kế trang phục Trần Lệ Hà phụ trách trang phục cho phim Thám Tử Kiên cho rằng: “Cái khó nhất của phục trang truyền thống là giữ được tinh thần nguyên bản mà vẫn phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh hiện đại. Nếu làm quá tay, phim sẽ trở nên nặng nề, nếu sơ sài thì mất đi cái hồn Việt”.

Đạo diễn Victor Vũ cũng cho rằng: “Trang phục truyền thống không chỉ đơn thuần là thẩm mỹ mà còn mang tính biểu tượng. Nó khơi gợi ký ức tập thể của người Việt. Trong phim, nếu phục trang đúng tinh thần, nó sẽ giúp khán giả tin vào câu chuyện ngay lập tức, mà không cần lời thoại”. Anh nhấn mạnh rằng phục trang truyền thống cần được nghiên cứu sâu sắc, không nên chỉ là phụ kiện tô điểm cho cảnh nền mà phải thực sự hòa quyện vào nhịp điệu kể chuyện điện ảnh.

Một trong những phàn nàn lớn nhất từ giới chuyên môn và khán giả yêu thích lịch sử là sự sai lệch niên đại. Trang phục của các triều đại khác nhau (Lý, Trần, Lê, Nguyễn) nhiều khi bị trộn lẫn trong cùng một bộ phim. Một số phim còn sử dụng kiểu dáng, chất liệu, họa tiết không phù hợp với bối cảnh lịch sử, dẫn đến cảm giác giả hoặc phi logic. Nhiều bộ phim, nhất là phim cổ trang, từng vô thức vay mượn hình ảnh trang phục từ Trung Quốc, Hàn Quốc. Điều này khiến nhân vật Việt mất đi bản sắc riêng, đồng thời làm giảm uy tín của bộ phim trong mắt những khán giả yêu văn hóa Việt. Năm 2023 khán giả phản ứng quyết liệt với những trang phục có nhiều điểm không giống với trang phục Việt trong phim Đất Rừng Phương Nam.

Thực tế, việc tái hiện trang phục truyền thống trong sản xuất phim thời nay không phải là dễ dàng, đặc biệt trong việc nghiên cứu tài liệu lịch sử, tìm kiếm chất liệu vải, may đo trang phục. Ê-kíp sản xuất phim Cám, chẳng hạn, đã dành thời gian dài để nghiên cứu, tham khảo nhiều tài liệu lịch sử, tranh ảnh cổ, tranh dân gian như tranh Đông Hồ, tranh Làng Sình... và hợp tác chặt chẽ với các chuyên gia văn hóa, lịch sử Việt Nam để có thể  tái hiện trang phục giai đoạn cuối Lê Trung hưng - đầu thời Nguyễn vừa đẹp mắt, vừa có tính xác thực lịch sử cao.

“Chúng tôi muốn tạo ra những bộ trang phục không chỉ đẹp mắt mà còn mang đậm dấu ấn lịch sử. Mỗi chi tiết, từ chất liệu vải cho đến kỹ thuật dệt, may, thêu thùa, đều được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo gần với thực tế nhất có thể”, đạo diễn Trần Hữu Tấn từng chia sẻ.

Nhà thiết kế phục trang người Pháp Anna Roussel, từng cộng tác trong một phim cổ trang tại Việt Nam, cho biết: “Tôi thực sự ấn tượng với sự tinh tế của trang phục truyền thống Việt Nam. Những chi tiết như cách xếp nếp áo dài, sự nhẹ nhàng của vải lụa, hay màu sắc trầm lắng của áo tấc... đều mang tính triết lý rất riêng: tôn trọng thiên nhiên, con người và vẻ đẹp giản dị”. Bà cũng nhấn mạnh: “Điện ảnh Việt Nam đang sở hữu một kho tàng phục trang vô giá mà ít nền điện ảnh nào có được. Nếu biết đầu tư đúng mức, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo nên những tác phẩm mang dấu ấn văn hóa mạnh mẽ, sánh vai cùng các bộ phim lịch sử đỉnh cao thế giới”.