Miễn viện phí không nhìn từ con số

Việt Nam đặt mục tiêu từ năm 2026, người dân được khám sức khỏe định kỳ miễn phí ít nhất mỗi năm một lần và đến năm 2030, người dân được miễn viện phí ở mức cơ bản. 

Thước đo tiến bộ xã hội
Người tham gia bảo hiểm y tế hiện đồng chi trả 11-13% tổng chi phí khám chữa bệnh, trong khi bình quân Quỹ Bảo hiểm y tế chi trả khoảng 87-89%. Nếu chính sách miễn viện phí cơ bản được thực hiện, đây sẽ là bước tiến lớn nhằm giảm gánh nặng tài chính cho người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế trong xã hội. Nhất là trong bối cảnh chi phí chăm sóc sức khỏe và tốc độ già hóa dân số ngày càng tăng, miễn hoàn toàn hoặc phần lớn viện phí cho người dân sẽ đảm bảo “không ai bị bỏ lại” trong việc duy trì quyền cơ bản của người dân.

Theo Phó Giáo sư - Tiến sĩ - bác sĩ Đỗ Văn Dũng, Trưởng Khoa Y tế Công cộng, Đại học Y Dược TP.HCM, miễn viện phí toàn dân là chủ trương hết sức tiến bộ, nhân văn, đồng thời có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Khi người dân khỏe mạnh sẽ đóng góp cho xã hội nhiều hơn và việc điều trị sớm, điều trị phù hợp sẽ làm giảm các biến chứng nặng và các chi phí y tế nói chung…

Một nền y tế vững mạnh sẽ là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội. Khi người dân khỏe mạnh, họ có thể đóng góp tích cực hơn vào sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo nên một xã hội ổn định và thịnh vượng. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, miễn giảm viện phí là công cụ để ngăn chặn tình trạng “ngân sách thảm họa”: chi phí điều trị đẩy cả gia đình vào đói nghèo. Vì vậy, chính sách miễn viện phí cho người dân là một chủ trương lớn, mang tính nhân văn sâu sắc, đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng với các mô hình và mức độ khác nhau. 

Tại Thái Lan, chương trình “Bảo hiểm y tế toàn dân” ra đời năm 2002, ban đầu yêu cầu người dân trả một khoản phí nhỏ tượng trưng, sau đó bãi bỏ hoàn toàn. Tại Malaysia, dù hệ thống y tế không miễn phí hoàn toàn, nhưng chi phí mà người dân phải trả rất thấp, chỉ vài ringgit cho mỗi lần khám, tương đương một phần rất nhỏ so với chi phí thực tế. 

Philippines cũng thông qua Luật Chăm sóc sức khỏe toàn dân, giúp toàn bộ người dân Philippines được tự động đưa vào hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia PhilHealth mà không cần làm bất kỳ thủ tục đăng ký nào. Với những người không đủ khả năng tài chính, Nhà nước sẽ đứng ra chi trả toàn bộ phần đóng góp…

3 nguồn lực quyết định
Tỉ lệ bao phủ bảo hiểm y tế tại Việt Nam hiện hơn 94% nên muốn người dân không còn phải đóng viện phí thì phải tiếp tục nâng tỉ lệ này lên 100% dân số. Theo số liệu năm 2024, Quỹ Bảo hiểm y tế thanh toán khoảng 140.000 tỉ đồng, người bệnh tự chi trả khoảng 21.545 tỉ đồng. Nếu tính như vậy, từ năm 2026, tối đa Nhà nước phải chi 21.545 tỉ đồng/năm. Hiện nay, kết dư bảo hiểm y tế còn khoảng 50.000 tỉ đồng, tạm đủ cho 2 năm đầu thực hiện chính sách, sau đó phải tính toán lộ trình tăng thu bảo hiểm y tế để cân đối.

“Chính sách miễn viện phí phải gắn chặt với bao phủ bảo hiểm y tế toàn dân, mọi người đều tham gia bảo hiểm y tế để chia sẻ rủi ro, người có điều kiện lo cho người nghèo, người khỏe đỡ người yếu; cùng với hỗ trợ của ngân sách nhà nước để người bệnh không phải trả thêm chi phí khi không may mắc bệnh”, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan phát biểu.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai chính sách miễn viện phí cũng đối mặt với không ít thách thức. Nguồn lực tài chính có hạn có thể dẫn đến tình trạng thiếu trang thiết bị, thuốc men và nhân lực y tế, ảnh hưởng đến chất lượng khám chữa bệnh.
Để có tài chính nhằm hiện thực hóa mục tiêu này trong một thập kỷ tới, ngành y tế dựa trên 3 nguồn lực chính: bảo hiểm y tế toàn dân, ngân sách nhà nước, nguồn lực xã hội hóa. Ngoài bảo hiểm y tế, một số nước trên thế giới đã sử dụng doanh thu từ việc tăng thuế các mặt hàng có hại cho sức khỏe như rượu bia, thuốc lá và đồ uống có đường để điều tiết hành vi tiêu dùng và bù đắp vào ngân sách chi cho y tế. Ví dụ, ở Thái Lan, 2% thuế từ rượu và thuốc lá tương đương 120 triệu USD/năm đã được sử dụng cho việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Còn Philippines dành đến 85% thuế thuốc lá để chi cho y tế… 

Lãnh đạo Bệnh viện Chợ Rẫy cho rằng, việc cải thiện nguồn quỹ bảo hiểm y tế về bản chất là tốt, nhưng cần có sự nghiên cứu và khảo sát kỹ lưỡng từ các nhà hoạch định chính sách, vì nếu tăng chi phí thu bảo hiểm y tế sẽ tạo tác động xã hội. 

Theo Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Anh Trí, cần có lộ trình rõ ràng và cần chia thành các nhóm đối tượng để lần lượt thực hiện miễn viện phí từ nay đến năm 2030. Trong đó, ưu tiên các nhóm như người có công, thương binh, gia đình liệt sĩ, trẻ em dưới 6 tuổi, người bị bệnh hiểm nghèo, bệnh mạn tính phải điều trị lâu dài, người già... 

Ở vai trò quản lý, Tiến sĩ Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, Bộ Y tế, cho rằng để đạt được các mục tiêu đã đề ra, ngành y tế cần tăng cường vai trò lãnh đạo trong thực hiện chiến lược chuyển đổi số, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến công nghệ thông tin và bảo hiểm y tế, đầu tư cho hạ tầng công nghệ... Đây là giải pháp then chốt để y tế Việt Nam tận dụng tối đa lợi thế từ trí tuệ nhân tạo, mang lại lợi ích thiết thực cho người bệnh và cho toàn bộ hệ thống y tế.