Mở đường cho tài sản số

Cuối tháng 8 vừa qua Ủy ban Nhân dân thành phố Đà Nẵng đã cấp phép cho dự án Basal Pay tham gia thử nghiệm có kiểm soát trong khuôn khổ sandbox fintech tại Đà Nẵng. Dự án ứng dụng công nghệ blockchain trong chuyển khoản nội địa dành cho khách du lịch nước ngoài do AlphaTrue Solutions phát triển. Theo đó, ứng dụng cho phép chuyển đổi trực tiếp tài sản mã hóa sang tiền pháp định và ngược lại chỉ trong vài giây. Nhà phát triển tiết lộ chi phí giao dịch rẻ hơn khoảng 30% so với phương thức truyền thống.

Trước đó, theo thông tin từ Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA), Việt Nam dự kiến sẽ cấp phép thí điểm khoảng 5 sàn giao dịch tài sản số. Ngoài yêu cầu về vốn thực góp 10.000 tỉ đồng, các điều kiện cấp phép cho sàn giao dịch số còn đòi hỏi về cấu trúc cổ đông: 65% vốn phải thuộc sở hữu của các tổ chức, trong đó 35% vốn phải đến từ ít nhất 2 trong 5 loại hình tổ chức chính là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, công ty bảo hiểm và công ty hoạt động trong lĩnh vực công nghệ. Tỉ lệ sở hữu của vốn ngoại không quá 49%. Điều này tạo mối liên kết vững chắc giữa hệ thống tài chính truyền thống và thị trường tài sản số mới nổi, đảm bảo sự ổn định và tuân thủ.

Như vậy, sau nhiều năm quan sát về tài sản số, Chính phủ Việt Nam đã bắt tay xây dựng khung pháp lý và tổ chức thí điểm với tốc độ nhanh chưa từng có, biến tài sản số được tạo ra dựa trên công nghệ blockchain từ một sản phẩm xa lạ vào năm ngoái trở thành một trong các dịch vụ góp phần thu hút vốn đầu tư, giữ vững nhịp độ tăng trưởng của Việt Nam.

Chia sẻ tại sự kiện Conviction 2025, bà Vy Lê, đồng sáng lập Do Ventures, cho biết việc thiếu khung pháp lý sẽ ngăn cản nhiều ý tưởng tốt tiếp cận các hình thức gọi vốn toàn cầu từ digital token (token hóa tài sản để huy động vốn) hoặc DeFi (đưa tài sản hiện tại vào các giao thức tài chính phi tập trung để huy động vốn toàn cầu). 

Một ví dụ là Goldfinch đã giúp hàng ngàn doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) ở Kenya, Nigeria, Philippines vay vốn. Theo đó, các SME dùng dữ liệu tín dụng, hợp đồng thương mại làm căn cứ vay tiền Goldfinch. Dòng tiền được Goldfinch huy động từ các nhà đầu tư toàn cầu. Họ bỏ USDC/USDT vào công ty này chuyển sang tiền pháp định cho SME vay.

Điểm khác biệt của Goldfinch so với một công ty cho vay truyền thống không nằm ở đối tượng SME, mà ở cơ chế vận hành trên blockchain. Toàn bộ quy trình, từ giải ngân, trả lãi đến phân bổ rủi ro đều được thực hiện qua smart contract (hợp đồng thông minh), giảm phụ thuộc vào trung gian. Quyền lợi nhà đầu tư được “token hóa”, có thể giao dịch và thanh khoản thay vì bị khóa như trái phiếu hay hợp đồng tín dụng thông thường. Quan trọng hơn, Goldfinch tạo ra một thị trường vốn toàn cầu. Nhà đầu tư ở bất kỳ đâu đều có thể tài trợ trực tiếp cho SME ở Ghana, Kenya hay Philippines mà không cần giấy phép ngân hàng trung gian. 

Ông Will Ross, Giám đốc Marketing của Dragon Capital, cũng cho biết khuôn khổ pháp lý sẽ cho phép các tổ chức như Dragon Capital đóng vai trò trung gian hiệu quả, xây dựng lòng tin cho nhà đầu tư và người sử dụng vốn trong thị trường vốn internet và tài sản số, nhất là khi người Việt rất ưa chuộng loại tài sản này. Ông chỉ ra Việt Nam đứng thứ 2 hoặc thứ 3 về số lượng người nắm giữ tài sản số trên toàn cầu. Tính đến tháng 7/2023, tài sản mã hóa vào Việt Nam lên đến 120 tỉ USD, gấp khoảng 3-4 lần vốn FDI (theo Chainalysis). “Điều này cho thấy người tiêu dùng đã lên tiếng rằng họ có sự ưu tiên đối với tài sản ở định dạng số”, ông Will Ross nói.

Tuy nhiên, thị trường tài sản số Việt Nam đang vấp phải một số rào cản. Đầu tiên là thách thức về lưu ký. Ông Will Ross cho rằng lưu ký tài sản số rất khó và đang là rào cản thực sự đối với nhiều người muốn tham gia vào thị trường này. Trong tài sản số, việc lưu ký không chỉ là cất giữ token, mà là bảo đảm an toàn pháp lý và vận hành cho nhà đầu tư. Khác với chứng khoán, nơi ngân hàng lưu ký toàn cầu bảo đảm, crypto gắn trực tiếp với khóa riêng tư (private key), mất khóa coi như mất tài sản.

Đây cũng là bài toán của các quốc gia phát triển như Mỹ, châu Âu. Các giải pháp hiện nay là đưa cho các công ty chuyên về lưu ký (Coinbase Custody, Anchorage...) nhưng nhóm này vẫn có khả năng bị hack, chưa có lịch sử lưu ký đủ lâu như các công ty tài chính truyền thống.

Biện pháp thứ 2 là lưu ký cá nhân (ví lạnh, ví nóng) nhưng lại khó đáp ứng yêu cầu kiểm toán, báo cáo. Hiện Mỹ, Singapore và châu Âu đang thiết lập các quy định rõ hơn về việc lưu ký tài sản số và trong 3-5 năm tới nhiều khả năng lưu ký loại tài sản này sẽ dần giống với chứng khoán khi có tiêu chuẩn, sự giám sát và bảo hiểm.

Thứ đến là định giá về tài sản. Bà Vy Lê của Do Ventures cho rằng vẫn đang diễn ra một cuộc tranh luận lớn về cách định giá công bằng các tài sản số, đặc biệt là cách định giá phần vốn chủ sở hữu và phần token của một công ty đầu tư. Cách Chính phủ Việt Nam nhìn nhận việc nắm giữ tài sản số cũng là một yếu tố mà nhà đầu tư cần phải hiểu rõ.

Định hướng ban đầu của cơ quan quản lý là hình thành một kênh huy động vốn qua tài sản số, đặc biệt là phát hành tài sản mã hóa gắn với tài sản thực (RWA) nhưng chỉ dành cho người nước ngoài. Điều này có thể hạn chế cơ hội huy động vốn trực tiếp cho các doanh nghiệp trong nước từ nguồn vốn nội địa ban đầu.

Một vấn đề quan trọng của tài sản số là làm sao huy động thành công. Trả lời NCĐT, ông Trần Xuân Tiến, Tổng Thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM, cho biết để huy động được vốn, tài sản đó phải được bảo vệ hợp pháp bởi pháp luật và để làm được điều đó, cần phải minh bạch để ràng buộc trách nhiệm. Tính minh bạch của tài sản số không chỉ phản ánh bởi nó mà còn là doanh nghiệp tạo ra nó hoặc các sàn giao dịch nó. Các quốc gia đã giải quyết bài toán minh bạch khác nhau. Nhật, chẳng hạn, quy định các sàn lập quỹ dự phòng. Nhờ quy định này, khách hàng đã được bồi thường sau vụ sàn giao dịch tiền số Coincheck bị hack 530 triệu USD vào năm 2018.

“Nhìn chung sẽ còn nhiều nút thắt phải giải nhưng cần nhìn nhận rằng hành động của Chính phủ với công nghệ blockchain hiện nay là rất nhanh. Trước khi được công nhận Việt Nam có nhiều công ty ghi danh trên bản đồ blockchain toàn cầu thì nay chúng ta có quyền hy vọng một tương lai phát triển đột phá cho ngành này ở Việt Nam”, ông Tiến nói.