Kinh tế tư nhân: Tăng trưởng cần tiền

Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại Việt Nam thường rơi vào vòng luẩn quẩn: muốn đầu tư công nghệ mới để nâng cao năng lực cạnh tranh nhưng lại thiếu vốn. Nếu vay ngân hàng thì hoặc rất khó đủ điều kiện hồ sơ vay hoặc lãi suất vay cao hơn so với các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nước ngoài càng làm tăng gánh nặng tài chính, gây cản trở quá trình đổi mới và phát triển.

Đó là lời chia sẻ về thực tế hoạt động của ông Nguyễn Quốc Anh, Giám đốc Công ty Nhựa Đức Minh. Những rào cản tương tự đang rất phổ biến đối với cộng đồng SME. Vì vậy, mặc dù quy mô dư nợ tín dụng đối với khối doanh nghiệp tư nhân ngày càng tăng, song thực tế, 70% doanh nghiệp tư nhân vẫn chưa thể tiếp cận vốn ngân hàng.

Gỡ vòng luẩn quẩn

Theo Ngân hàng Nhà nước, đến cuối năm 2024 dư nợ tín dụng đối với doanh nghiệp tư nhân đạt khoảng 6,91 triệu tỉ đồng, tăng 14,72% so với năm 2023, chiếm xấp xỉ 44% dư nợ tín dụng nền kinh tế. Riêng dư nợ tín dụng với SME chỉ đạt 2,74 triệu tỉ đồng, tăng 10,7% so với cuối năm 2023 và chiếm 17,6% dư nợ tín dụng nền kinh tế.

Các chuyên gia của HSBC cho rằng, có những thách thức lớn vẫn hiện hữu như rào cản trong giao dịch và liên quan đến hạ tầng, mức độ minh bạch và công bố thông tin của doanh nghiệp còn hạn chế. Dù vậy, tín dụng ngân hàng đã tăng đáng kể so với quy mô nền kinh tế, cho thấy đây vẫn là yếu tố chính hỗ trợ xu hướng tăng trưởng cao của Việt Nam trong những năm qua. 

Theo Tiến sĩ Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ Quốc gia, Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách thể chế, tháo gỡ rào cản pháp lý, từ đó nâng cao năng lực quản trị, tăng tính minh bạch và nâng tầm doanh nghiệp. Những yếu tố này sẽ góp phần giúp SME tiếp cận nguồn vốn tín dụng và thị trường tài chính một cách bài bản, chuyên nghiệp hơn.

Quan trọng hơn, việc tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế tư nhân tiếp cận các nguồn lực vốn, đất đai, nhân lực là một trong những nhiệm vụ, giải pháp để thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân tại Nghị quyết số 68-NQ/TW. Theo đó, đẩy mạnh và đa dạng hóa nguồn vốn cho kinh tế tư nhân đòi hỏi sự đổi mới từ các ngân hàng trong giai đoạn tới. Muốn vậy, ngân hàng sẽ chuyển cơ cấu dư nợ mở rộng cho nhóm SME nhiều hơn, từ đó cơ cấu tín dụng sẽ tiếp tục chuyển dịch dần sang phân khúc bán lẻ.

Tuy nhiên, tỉ lệ tín dụng/GDP của Việt Nam đã đạt trên 135%, cao hơn nhiều so với các quốc gia khác trong khu vực Đông Nam Á. Nền kinh tế phụ thuộc quá mức vào tín dụng ngân hàng sẽ tạo ra bất hợp lý, làm gia tăng rủi ro thanh khoản và nợ xấu. Vì vậy, ngoài tín dụng ngân hàng, Nghị quyết 68 cũng đưa ra nhiều giải pháp để đa dạng hóa nguồn vốn cho kinh tế tư nhân như hoàn thiện khung pháp lý, cơ chế hoạt động của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa và các quỹ đầu tư vào doanh nghiệp; sửa đổi khung pháp lý về hoạt động của công ty cho thuê tài chính.

Nghị quyết cũng yêu cầu khẩn trương nâng hạng, tái cơ cấu thị trường chứng khoán, phát triển thị trường bảo hiểm, hoàn thiện quy định về trái phiếu doanh nghiệp để nâng cao chất lượng và mở rộng kênh huy động vốn ổn định, chi phí thấp cho kinh tế tư nhân; nghiên cứu xây dựng khung pháp lý về chứng khoán hóa các khoản nợ...

Khơi nguồn vốn dồi dào

Nhiều năm qua, trên thị trường vốn, cổ phiếu, trái phiếu trở thành công cụ huy động vốn trung và dài hạn tối ưu, giúp doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các dự án đầu tư lớn trong bất động sản, hạ tầng, sản xuất có thể tiếp cận nguồn vốn ổn định với chi phí hợp lý hơn. Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, quy mô vốn hóa thị trường chứng khoán tăng mạnh 18%, đạt 7,1 triệu tỉ đồng, phản ánh sự phục hồi tích cực của thị trường cùng với niềm tin của nhà đầu tư.

Mặc dù vậy, mức vốn hóa của thị trường cổ phiếu này chỉ mới tương ứng trên 60% GDP. Như vậy, mục tiêu đưa quy mô thị trường cổ phiếu lên tới 120% GDP vào năm 2025 có lẽ sẽ không đạt. Tương tự, mục tiêu nâng quy mô thị trường trái phiếu lên 55% GDP vào năm 2025 cũng khó thành hiện thực. Bởi vì, thị trường trái phiếu doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong vài năm trở lại đây, nên quy mô của thị trường này khó có thể tăng nhanh.

Các chuyên gia HSBC cho rằng vẫn còn nhiều dư địa để gia tăng sự hiện hiện của các nhà đầu tư tổ chức trên cả 2 thị trường này. Chẳng hạn, Quỹ An sinh Xã hội (VSS) của Việt Nam, ước tính đang nắm giữ tài sản tương đương hơn 10% GDP, vẫn chưa được phép đầu tư vào cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp trong nước. Một phần do thiếu lựa chọn đầu tư, sự hạn chế trên khiến VSS chủ yếu tập trung mua trái phiếu chính phủ, từ đó quỹ này cùng các ngân hàng nắm thị trường trái phiếu chính phủ và gây nhiễu tín hiệu giá.

Theo ông Gary Harron, Giám đốc Khối Dịch vụ Chứng khoán, HSBC Việt Nam, Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC ghi nhận Việt Nam là thị trường chứng khoán có kết quả hoạt động tốt nhất ASEAN trong năm 2024 nhưng thị trường vốn tại đây vẫn chưa phát triển đúng tiềm năng. Thị trường thiếu vắng những nhà đầu tư dài hạn có chất lượng như các quỹ hưu trí hoặc nhà đầu tư tổ chức, vốn đóng một vai trò quan trọng tại các thị trường chứng khoán đã phát triển.

Việc đa dạng hóa nguồn vốn cho kinh tế tư nhân là chìa khóa để thúc đẩy sự phát triển bền vững có thể học hỏi các nền kinh tế như Nhật, Hàn Quốc và Trung Quốc. Các nền kinh tế này với những kinh nghiệm phát triển kinh tế nhanh chóng đã áp dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau để hỗ trợ khu vực tư nhân tiếp cận vốn. Nhật nổi tiếng với hệ thống tài chính mạnh mẽ và sự hỗ trợ toàn diện cho các SME, vốn là xương sống của nền kinh tế nước này.

Chẳng hạn, Chính phủ Nhật có các quỹ bảo lãnh tín dụng hoạt động rất tích cực, giúp SME tiếp cận vốn vay ngân hàng dễ dàng hơn bằng cách chia sẻ rủi ro với ngân hàng. Các tổ chức như Tổ chức Tài chính Doanh nghiệp nhỏ và vừa Nhật (JFSF) và các chương trình hỗ trợ của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp (METI) cung cấp các khoản vay ưu đãi, trợ cấp và tư vấn, đặc biệt là trong các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ, nông nghiệp công nghệ cao.

Hàn Quốc đã tạo ra một môi trường tài chính năng động để hỗ trợ các chaebol (tập đoàn lớn) và các startup đổi mới sáng tạo. Hàn Quốc đã phát triển một thị trường trái phiếu doanh nghiệp mạnh mẽ, trở thành kênh huy động vốn dài hạn hiệu quả cho các doanh nghiệp, đặc biệt là những tập đoàn lớn. Quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã tăng trưởng ấn tượng, cho thấy đây là một kênh quan trọng thay thế tín dụng ngân hàng.

Chính phủ Hàn Quốc đã thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm lớn (như quỹ đầu tư mạo hiểm trị giá 500 triệu USD từ năm 2006) và có chính sách khuyến khích đầu tư vào các công ty khởi nghiệp. Mô hình kiến tạo có kiểm soát của Chính phủ Hàn Quốc đã can thiệp mạnh mẽ vào giai đoạn đầu của sự phát triển kinh tế, định hướng nguồn lực tài chính vào các ngành công nghiệp then chốt, đồng thời duy trì tính ổn định của chính sách và sự minh bạch trong môi trường kinh doanh.

Việc đa dạng hóa nguồn vốn cho kinh tế tư nhân là chìa khóa để thúc đẩy sự phát triển bền vững có thể học hỏi các nền kinh tế như Nhật, Hàn Quốc và Trung Quốc. Ảnh: TL

Trung Quốc đã phát triển kinh tế tư nhân một cách mạnh mẽ và việc đa dạng hóa nguồn vốn là một phần quan trọng trong chiến lược này. Đáng chú ý, Trung Quốc có một hệ thống thị trường chứng khoán đa cấp (như Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải, Thâm Quyến, Hội đồng sáng tạo khoa học công nghệ STAR Market) cho phép doanh nghiệp ở các giai đoạn phát triển khác nhau có thể niêm yết và huy động vốn.

Những kinh nghiệm này cho thấy, để dòng vốn vừa dồi dào, vừa thực sự đến tay doanh nghiệp một cách hiệu quả cần có sự cải thiện cả về chính sách lẫn cách vận hành thực tế. Việc cải tổ thị trường vốn là điều cấp thiết để giúp nền kinh tế Việt Nam phát triển bền vững. Bằng cách kết hợp các giải pháp từ nhiều nguồn vốn khác nhau và xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi, Việt Nam có thể thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân và đạt được những mục tiêu mong muốn.