Châu Âu cần một thị trường lao động năng động hơn để bắt kịp Mỹ và Trung Quốc

Ai cũng thấy châu Âu đang tụt lại phía sau Mỹ và Trung Quốc, và đều thừa nhận cần phải thay đổi. Nhưng thay đổi thế nào mới là câu hỏi khó. Cách đây hơn một năm, ông Mario Draghi, cựu Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu, đã kêu gọi mở rộng thị trường chung, gỡ bỏ rào cản thương mại nội khối và thống nhất thị trường vốn. Tuy nhiên, theo Hội đồng Đổi mới Chính sách châu Âu, đến nay mới chỉ khoảng 10% khuyến nghị của ông được triển khai. “Các chính phủ vẫn chưa nhận thức hết mức độ nghiêm trọng của tình hình”, ông Draghi cảnh báo hôm 16/9.

Tuy vậy, phải chăng cả ông Draghi lẫn giới chính trị gia đang bỏ lỡ một hướng đi khác? Nghiên cứu mới từ các nhà kinh tế cho thấy những cải cách ít được chú ý trong thị trường lao động có thể mang lại hiệu quả không kém. Suốt nhiều thập kỷ, châu Âu đối mặt với nỗi lo thất nghiệp, từng lên tới gần 12% vào năm 2013. Nhưng nay tỉ lệ này đã giảm xuống dưới 6%, nhờ chính sách nới lỏng quy định tuyển dụng - sa thải, siết chặt trợ cấp thất nghiệp, cùng với nhu cầu lao động tăng và dân số già đi. Khi bài toán thất nghiệp tạm được giải, vấn đề còn lại là làm sao thúc đẩy tăng trưởng và đổi mới.

Một thị trường lao động hiệu quả là khi người lao động tìm được công việc phù hợp với năng lực, thường thông qua việc dịch chuyển giữa các công ty. Mỗi lần chuyển việc, họ vừa tiếp thu vừa lan tỏa kỹ năng mới, giúp ý tưởng lan nhanh hơn trong nền kinh tế, đồng thời cho phép các doanh nghiệp năng suất cao mở rộng nhanh hơn, kéo lương lên theo. Vấn đề là người lao động châu Âu có xu hướng gắn bó lâu dài với một công ty. Cứ bốn người thì có một người làm việc trên 20 năm, trong khi ở Mỹ chỉ một trên mười. Nghiên cứu tại Thụy Điển của Trợ lý Giáo sư Niklas Engbom (Đại học New York) còn chỉ ra rằng lao động lớn tuổi ít đổi việc, nghĩa là tình trạng này sẽ nặng thêm khi dân số tiếp tục già hóa.

Trước đây, việc gắn bó dài hạn từng có lý. Trong một nền kinh tế ổn định, doanh nghiệp hưởng lợi từ lực lượng lao động chuyên môn cao và sẵn sàng đầu tư đào tạo. Các cơ chế như chi phí sa thải lớn, chế độ thâm niên hay thương lượng tập thể vì vậy cũng phù hợp. Nhưng mô hình này không còn thích hợp với mục tiêu xây dựng một nền kinh tế năng động trong bối cảnh hàng rào thuế quan ngày càng dày đặc và cạnh tranh từ Trung Quốc ngày càng gay gắt. Liên minh châu Âu đã cho phép nới lỏng quy định về trợ cấp nhà nước để thúc đẩy công nghệ đột phá, trong khi Ngân hàng Đầu tư châu Âu dự kiến chi 70 tỉ euro cho đổi mới đến năm 2027.

Những người ủng hộ hiện trạng cho rằng chỉ cần đổi mới trong nội bộ doanh nghiệp là đủ. Một số còn lập luận rằng khi trí tuệ nhân tạo khiến doanh nghiệp Mỹ ngại đào tạo nhân sự trẻ, thì mô hình gắn bó dài hạn ở châu Âu có thể trở thành lợi thế. Nhưng rủi ro lớn hơn lại nằm ở chỗ ngược lại, theo nhà kinh tế học Antonin Bergeaud (HEC Paris) cảnh báo, khi người lao động gắn bó quá lâu, doanh nghiệp có xu hướng trì hoãn thay đổi công nghệ, chỉ tập trung vào cải tiến nhỏ lẻ.

Vậy chính sách nào có thể khuyến khích sự linh hoạt? Một hướng đi là thiết kế lại quyền lợi như lương hưu, trợ cấp thôi việc theo hướng “di động”, không phụ thuộc thâm niên. Hoặc nới lỏng cơ chế thương lượng tập thể vốn gắn chặt lương với số năm làm việc. Một lựa chọn khác là mở rộng trợ cấp thất nghiệp cho cả những người tự nguyện nghỉ việc, thay vì chỉ người bị sa thải. Đồng thời, nên giới hạn các gói hỗ trợ giữ việc, vốn khiến doanh nghiệp giữ lao động quá lâu, chỉ nên dùng trong khủng hoảng.

Cứ bốn người lao động châu Âu thì có một người làm việc trên 20 năm, trong khi ở Mỹ chỉ một trên mười.

Cũng có giải pháp mềm hơn. Nghiên cứu của Phó Giáo sư Kinh tế và Quan hệ Công chúng và Nghiên cứu viên Simon Jäger, Khoa và Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia (NBER), cho thấy tại Đức, ngay cả khi có thể tăng 10% thu nhập nếu đổi việc, người lao động chỉ kỳ vọng mức tăng 1%. Điều đó gợi ý rằng truyền thông và vận động có thể khuyến khích dịch chuyển. Hay như Giáo sư Benjamin Schoefer (Đại học California, Berkeley) đùa rằng: “Cần có chính sách thị trường lao động chủ động dành cho cả những người đang có việc”.

Dĩ nhiên, thị trường lao động không phải yếu tố duy nhất. Chi phí nhà ở cao khiến nhiều lao động bị “mắc kẹt” tại các vùng kém năng suất. Doanh nghiệp khởi nghiệp cũng cần nguồn vốn ngoài nhân sự để phát triển. Nhưng rõ ràng, một thị trường lao động năng động hơn sẽ là nền tảng giúp châu Âu bắt kịp tốc độ đổi mới. Người lao động có thể mất đi một số quyền lợi thâm niên, nhưng đổi lại, họ sẽ có cơ hội nhận mức lương cao hơn.

Có thể bạn quan tâm:

Bất động sản Dubai trưởng thành sau những cơn sốt

Nguồn The Economist