Triều Tiên - Nền kinh tế không hề cô lập

Khi Dennis Rodman lên kế hoạch quay trở lại Triều Tiên tuần này với hy vọng đảm bảo việc giải thoát cho một người Mỹ đang bị giam, chuyến đi của cựu ngôi sao giải bóng rổ nhà nghề Mỹ - NBA thu hút sự chú ý tới bán đảo vốn đã bị chia cắt 60 năm nay. Tuy nhiên, Triều Tiên và nền kinh tế nước này không hề bị cô lập. Túi tiền của các doanh nghiệp tư nhân nước này đang phình to khi số phận của Triều Tiên ngày càng gắn liền với Trung Quốc.

Thậm chí tại Triều Tiên các sức mạnh thị trường cơ sở đã bắt rễ.

Các doanh nghiệp thực hiện giao dịch tiền mặt trên các thị trường. Một số doanh nghiệp lớn và phát triển rộng rãi cũng như các hàng hóa đặc biệt - ngư nghiệp, giao thông, nhà hàng và dược liệu. "Gia đình trung lưu tại Triều Tiên thu được khoảng 3/4 thu nhập từ kinh tế tư nhân - nghĩa là tư bản hóa," Andrei Lankov, giáo sư lịch sử tại Đại học Kookmin tại Seoul nói.

Ngoại thương của Triều Tiên cũng gần như hoàn toàn với chỉ Trung Quốc. Nhờ có những người Trung Quốc trung gian, những người môi giới giữa các doanh nghiệp thương mại nhà nước Triều Tiên và các công ty Trung Quốc, Triều Tiên không còn phải tiếp cận toàn cầu để có được hàng hóa - tất cả mọi thứ từ rượu tới thiết bị nông nghiệp, chuyên gia người Hàn Quốc John Park nói. Chỉ cần điện thoại cho đối tác tại Trung Quốc.

Vậy hãy xem "dưới bụng" Triều Tiên và chúng ta sẽ thấy túi tiền của chủ nghĩa tư bản. "Những túi tiền khá lớn", Lankov nói.

Những doanh nhân trong "Vương quốc ẩn dật"?

Cho dù chúng ta đang nói tới Cuba hay điểm nóng chính trị nào khác, doanh nghiệp tư nhân giống như một chiến lược sống còn không hề mới. Tuy nhiên, điều độc nhất vô nhị tại Triều Tiên là nước láng giềng phương Bắc. Khi kinh tế Trung Quốc tăng trưởng, tác động của nó đã tràn sang tới tận Triều Tiên.

Sự khởi đầu của một ngân hàng phát triển nhà nước đầu năm 2010 được đồn là do sự khởi sướng từ Trung Quốc, thất vọng bởi mức độ tham nhũng tại Triều Tiên và nỗi lo ngại về những nguy cơ mà nhà đầu tư Trung Quốc phải đối mặt, theo Stephan Haggard và Marcus Noland. Họ khám phá Triều Tiên trong blog và sách của mình "Witness to Transformation: Refugee Insights into North Korea" (Tạm dịch: Nhân chứng cho sự chuyển đổi: Hiểu biết của người lánh nạn về Triều Tiên).

Bài học lịch sử nhanh chóng ở đây. Triều Tiên đôi khi được gọi là "Vương quốc ẩn dật". Quốc gia này bị cô lập với thế giới kể từ năm 1945, khi Chiến tranh Thế giới thứ hai chấm dứt. Khoảng 36.000 người Mỹ đã thiệt mạng trong chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953), và đường biên giới đã được tạo ra giữa hai miền. Đường biên giới ngày nay vẫn là một trong những khu vực quân sự lớn nhất thế giới.

Trong bối cảnh sống còn này, người dân Triều Tiên, từ bà nội trợ tới giới thượng lưu quan hệ rộng vẫn đang vận hành các hoạt động kinh tế tư nhân một cách kín đáo. Nếu bạn ghé thăm một khu chợ mở Triều Tiên, chẳng hạn, bạn sẽ thấy hoạt động trao đổi hàng hóa thay cho các giao dịch dùng tiền mặt. Giao dịch thường bằng ngoại tệ - đặc biệt là đồng nhân dân tệ của Trung Quốc, Lankov - tác giả cuốn sách "The Real North Korea: Life and Politics in the Failed Stalinist Utopia" (Tạm dịch: Một Triều Tiên thật: Cuộc sống và chính trị tại xã hội không tưởng theo chủ nghĩa Stalin sai lầm) cho biết.

GDP bình quân đầu người của Triều Tiên năm 2010 là khoảng 1.800 USD, ngang với Ghana, theo CIA Factbook. Các thống kê kinh tế cho thấy, tới năm 2005, GDP Triều Tiên nhìn chung giảm tới ngang mức cuối những năm 1980, theo Haggard và Noland. Trái lại, GDP bình quân đầu người tại hàn Quốc tăng từ khoảng 1.200 USD những năm đầu thập niên 1960 lên hơn 22.000 USD hiện nay.

Những sức mạnh thị trường cơ sở

Các sức mạnh thị trường cơ sở nổi lên sau sự kết hợp của những vụng về chính trị và chính sách nông nghiệp bao gồm những cánh đồng ruộng bậc thang - điều đã dẫn tới xói mòn đất sau mưa lớn giữa những năm 1990. Khẩu phần lương thực bị gián đoạn và khoảng 1,5 triệu người Triều Tiên đã chết vì nạn đói.

Khi hết lương thực, đàn ông đi xa để tìm việc làm, phụ nữ nhìn quanh nhà họ và hỏi: "Hàng hóa gia dụng nào có thể bán? Tôi có thể giao dịch cái gì?"

Tại các thành phố của Triều Tiên, các chợ xuất hiện, nơi phụ nữ kiếm thu nhập cho gia đình. Trong khi những người đàn ông thường làm việc cho các doanh nghiệp nhà nước, khoảng 3/4 những người bán buôn ở trợ hiện giờ là phụ nữ, theo Lankov.

Khoảng năm 2000, các chợ này được thay thể bởi những thị trường lớn hơn và được giới chức ngầm chấp nhận. "Tôi sẽ không miêu tả chúng nhưng những thị trường chợ đen", Lankov nói. Lankov đã sống ở Triều Tiên khi là một sinh viên trao đổi trong những năm 1980. Và các thị trường mới chỉ bắt đầu.

Các doanh nghiệp thương mại Triều Tiên kiếm tiền thế nào?

Một đặc điểm độc nhất vô nhị của kinh tế Triều Tiên hiện nay là ranh giới ngày càng mờ nhạt giữa hoạt động tạo thu nhập tư nhân và nhà nước, theo Lankov. Ông đưa ra chủ đề này lần đầu tiên trên NK News. Điều này đặc biệt đúng với các doanh nghiệp có thu thập ngoại tệ. Họ bán tài nguyên cho Trung Quốc, và nhập khẩu hàng hóa tiêu dùng vào Triều Tiên - thậm chí cả rượu cognac và xe Mercedes. Có khoảng 200 tới 250 công ty như vậy.

Ngoài ra cũng có một nhóm các dự án kinh tế chung xuyên biên giới. Dự án hiện vẫn tồn tại mới đây nhất, khu công nghiệp liên hợp Kaesong, đã không thể mở cửa lại sau đợt thử hạt nhân của Triều Tiền tháng Hai vừa qua. Số phận của khu công nghiệp được xem như phong vũ biểu của mối quan hệ giữa Nam - Bắc Triều Tiên.

Hình sự hóa các hoạt động kinh tế

Vậy phản ứng của chính quyền Triều Tiên trước các doanh nghiệp tự do là gì? Đôi khi một số hoạt động thị trường được dung túng, trong khi vẫn duy trì kiểm soát doanh nghiệp. Tuy nhiên, Haggard và Noland lưu ý rằng sự kiểm soát của chính phủ đã ngày càng tăng theo cùng với hoạt động kinh tế bất hợp pháp. "Các hoạt động thương mại bất hợp pháp" có thể đồng nghĩa với một thời gian trong trại lao động, với những hình phạt nặng cho các hành vi như trộm cắp tài sản nhà nước.

Khi các sức mạnh thị trường thông thường có tổ chức, sẽ có một sự thay đổi đáng kể hơn từ người dân Triều Tiên - đặc biệt là thái độ của họ về trước mắt. Đảm bảo vị trí vững chắc cho một chính phủ hoặc đảng là điều cực kỳ đáng mơ ước, nhưng không thể đổi bằng làm việc chăm chỉ và khen thưởng, nó phải là bởi cơ quan nhà nước cung cấp nền tảng để tham gia vào hoạt động kinh doanh, Haggard và Noland nhận định.

Yếu tố Trung Quốc ngày càng lớn

Trong bối cảnh thị trường hóa cơ bản này của kinh tế Triều Tiên, mối quan hệ thương mại của nước này với Trung Quốc đang ngày càng tăng. Chẳng hạn, trong lĩnh vực khoáng sản của Triều Tiên, hoạt động sản xuất là cho Trung Quốc, theo chuyên gia Park.

Trung Quốc muốn sự ổn định trong và quanh hai miền Triều Tiên. Đông thời, sự chia rẽ hai miền trên bán đảo này mang tới lợi ích kinh tế cho Trung Quốc, bao gồm việc tiếp cận giá rẻ tới các tài nguyên khoáng sản và lực lượng lao động chi phí thấp như tay nghề cao, so với Trung Quốc, Lankov viết.

Với doanh nghiệp tư nhân, không thể không băn khoăn về tác động của các lệnh trừng phạt tài chính, công cụ chính mà cộng đồng quốc tế đang sử dụng để yêu cầu Triều Tiên phi hạt nhân hóa. Các biện pháp trừng phạt có thể tạo ra những tác động ngược, không mong muốn.

Các biện pháp trừng phạt được thiết kế để tăng chi phí giao dịch và khiến cuộc sống khó khăn. Triều Tiên đối mặt với một số lệnh trừng phạt từ Mỹ và Liên Hợp Quốc, bao gồm một lệnh cấm nhập khẩu và xuất khẩu công nghệ tên lửa và hạt nhân, cấm xuất khẩu tất cả các loại vũ khí cũng như các lệnh trừng phạt đơn phương.

Tuy nhiên, khi các lệnh trừng phạt được tăng lên, một số người dân Triều Tiên và Trung Quốc đã phản ứng bằng cách phát triển phức tạp hơn chứ không hề bị dập tắt. "Ngày càng nhiều giao dịch như vậy diễn ra tại Trung Quốc". Các công ty thương mại quốc doanh Triều Tiên hiện có cơ hội thuê lại năng lực của những người trung gian, điều không hề tồn tại trước đây.

Ngoại giao bóng rổ
Tuy vậy, ai cần tới những người trung gian hay các chế tài để giao dịch với Triều Tiên khi có ngoại giao bóng rổ?

Rodman, người đã tới thủ đô Bình Nhưỡng tháng Hai vừa qua với một nhóm làm phim tài liệu, trong tháng Năm cho biết có kế hoạch trở lại Triều Tiên trong ngày 1/8. Anh này muốn đạt được thỏa thuận trả tự do cho Kenneth Bae, một người Mỹ gốc Hàn đã bị kết án 15 năm lao động khổ sai. Rodman không cho biết làm thế nào để anh này có thể nhập cảnh.

Tháng Hai vừa qua, Rodman đã ngồi bên lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un, một người hâm mộ bóng rổ cuồng nhiệt, và xem một trận đấu trình diễn.

Nguồn Dân Việt/CNBC