Chuỗi cung ứng mới của gỗ

Tháng trước, ông Jin Hui, Giám đốc Phát triển Công ty Đầu tư Giấy Trung Quốc thuộc Tập đoàn Chengtong, đã đến Việt Nam để khảo sát chuỗi cung nguyên liệu. “Chúng tôi muốn thiết lập hợp tác cung cấp dăm gỗ lâu dài, kể cả việc đầu tư vào các công ty chế biến dăm gỗ ở Việt Nam”, ông Jin Hui cho biết.

Tương tự các công ty dẫn đầu của Trung Quốc, Chengtong, tập đoàn được quản lý bởi Ủy ban Giám sát và Quản lý Tài sản Nhà nước (SASAC), đang cố gắng tự chủ nguồn cung bột gỗ, một cách giảm chi phí, nâng cao khả năng cạnh tranh trên phân khúc cao cấp. Năm ngoái, tổng công suất giấy và bìa cứng chỉ đạt khoảng 68% nhưng nhu cầu giấy bìa trắng, giấy tiêu dùng và giấy chuyên dụng đã có tốc độ tăng trưởng kép mỗi năm trên 4%. 

Việc Trung Quốc không thể cung cấp đủ nguyên liệu có thể ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất 1,1 triệu tấn bột giấy mỗi năm trong giai đoạn 2023-2035, tác động trực tiếp lên chiến lược tích hợp theo chiều dọc và mở rộng lên thượng nguồn của các công ty đầu ngành. Không chỉ vậy, với hạn chế tài nguyên rừng hiện nay, ngành công nghiệp giấy của Trung Quốc sẽ chuyển từ phụ thuộc vào nhập khẩu bột giấy sang phụ thuộc vào nhập khẩu dăm gỗ. Giai đoạn 2021-2023, sản lượng dăm gỗ nhập khẩu của Trung Quốc luôn duy trì ở mức cao, bình quân khoảng 11% mỗi năm.

Trung Quốc đang trong lộ trình chuyển đổi và nâng cấp các ngành sản xuất truyền thống. Chính phủ nước này đã nghiêm túc xem xét thực trạng dư cung giấy công nghiệp và thiếu nguyên liệu sản xuất các dòng sản phẩm cao cấp, để thay thế bằng một chương trình lâm nghiệp mới, siết chặt các yêu cầu về chứng nhận, FSC hoặc PEFC, nhằm đảm bảo nguồn gốc gỗ khai thác từ rừng trồng được quản lý một cách bền vững.

Cuối tháng 12/2024, lần đầu tiên các tổ chức tham vấn chính sách của Việt Nam và Trung Quốc ngồi lại với nhau để xác định rủi ro liên quan đến luồng đầu tư và thương mại, đưa ra các biện pháp loại bỏ. Ông Ngô Sỹ Hoài, Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, người vốn có quan hệ với giới lâm nghiệp Trung Quốc và cũng quen thuộc với những thăng trầm trong thương mại gỗ, đã rất ngạc nhiên trước yêu cầu này, đặc biệt là tình hình kinh tế khó khăn của các khu vực nội địa Trung Quốc.

Các nhà tư vấn chính sách Trung Quốc, đến từ Hiệp hội Công nghiệp Lâm sản Trung Quốc (CNFPIA) đưa ra những lý do thuyết phục về tính bền vững của nguồn cung. Thậm chí, Giáo sư - Tiến sĩ Chu Khải Dĩnh, Viện Nghiên cứu Chính sách và Thông tin Lâm nghiệp (CIFOR)  thuộc Học viện Lâm nghiệp Trung Quốc (CAF), còn dẫn chứng hơn 20 vụ phản ứng lớn trong thương mại lâm sản quốc tế xảy ra trong vài năm gần đây đã ảnh hưởng tiêu cực đến các nhà xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Nếu phía Việt Nam chấp nhận đề nghị của họ, căng thẳng nguồn cung nguyên liệu rừng có thể giảm.

Tình hình lại một lần nữa thay đổi. Số liệu Forest Trends gần đây đã chỉ ra những dấu hiệu rủi ro cho cả Việt Nam và Trung Quốc. Sản lượng gỗ khai thác từ rừng tự nhiên có nguồn gốc từ Lào nhập khẩu vào Việt Nam để xuất khẩu sang Trung Quốc có dấu hiệu tăng bởi Chính phủ Lào thay đổi chính sách, cho phép một số loài gỗ khai thác trước năm 2015 được xuất khẩu.

Trung Quốc và Việt Nam, 2 nguồn cung gỗ và sản phẩm gỗ quan trọng của thị trường toàn cầu nhưng sự hiểu biết về nhau còn quá ít ỏi, theo Tiến sĩ Tô Xuân Phúc, Giám đốc Điều hành Chương trình Chính sách, Thương mại và Tài chính Lâm nghiệp, Tổ chức Forest Trends. Trung Quốc là thị trường quan trọng với Việt Nam, ở cả 3 khía cạnh: Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc, Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc và đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam.

Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc các mặt hàng có giá trị gia tăng không cao, chủ yếu là dăm gỗ và ván bóc. Nhưng ở chiều ngược lại, Việt Nam mỗi năm nhập khẩu trên dưới 1 tỉ USD gỗ và sản phẩm gỗ từ Trung Quốc, trong đó mặt hàng veneer (gỗ dán) tập trung vào 2 loại veneer làm từ gỗ dương (poplar wood) và gỗ bạch dương (birch wood) - chủ yếu có nguồn gốc từ Nga vốn là nguyên liệu có rủi ro cao.

Việt Nam trân trọng dòng vốn từ Trung Quốc. Năm 2019, Hàn Quốc chiếm tỉ trọng đầu tư mới lớn nhất vào ngành gỗ, nhưng đến nay, vị thế quốc gia đầu tư lớn nhất vào ngành gỗ đã được thay thế bởi Trung Quốc. Một yếu tố cần quan tâm là quy mô đầu tư của Trung Quốc vào ngành gỗ Việt Nam rất nhỏ, nhiều dự án chỉ 1-2 triệu USD, không đòi hỏi hàm lượng công nghệ cao. Đặc biệt, việc một số doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư núp bóng tại Việt Nam, chủ yếu lắp ráp sản phẩm xuất khẩu ra thị trường quốc tế, trong đó có Mỹ, có thể dẫn đến rủi ro cho cả ngành gỗ Trung Quốc và Việt Nam.

Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam có nhiều tranh luận nhằm xác định đâu là đầu tư tạo động lực cho ngành gỗ trong nước phát triển, đâu là đầu tư rủi ro trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ. Năm ngoái, các hiệp hội gỗ của Việt Nam đã đề nghị Forest Trends hợp tác làm một nghiên cứu sâu về đầu tư Trung Quốc vào Việt Nam, đặc biệt là chỉ ra các khía cạnh rủi ro trong đầu tư núp bóng và lẩn tránh xuất xứ.