Để xuất khẩu sầu riêng tăng trưởng bền vững

Theo Tổng cục Hải quan, 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng đông lạnh tăng gần 70% về lượng và 130% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Ngoài thị trường Trung Quốc, sản phẩm này đã mở rộng sang Mỹ, Canada, Nhật Bản, Papua New Guinea... mang về hơn 2 tỉ USD. Hiệp hội Rau quả Việt Nam ước tính, đến hết tháng 10, kim ngạch toàn ngành đạt 3,2 tỉ USD, gần bằng tổng xuất khẩu cả năm 2024.

Đây là kết quả ấn tượng sau thời gian dài sầu riêng Việt gặp “cú vấp” vì dư lượng Cadimi và chất vàng O. Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, đầu năm 2025, nhiều lô hàng bị phía Trung Quốc trả về do vượt ngưỡng quy định, buộc doanh nghiệp phải tạm dừng xuất khẩu để rà soát quy trình trồng trọt và xử lý sau thu hoạch. Kim ngạch vì thế sụt giảm mạnh, giá thu mua trong nước cũng lao dốc.

Cadimi không phải vấn đề mới, nhưng giờ đây nó đã trở thành tiêu chí kỹ thuật bắt buộc trong thương mại nông sản quốc tế. Theo TS. Lê Phong Hải, Giám đốc Trung tâm Chuyển giao công nghệ Biotech Solution, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ Doanh nông Việt Nam, nếu Việt Nam không xử lý triệt để từ gốc, rất khó giữ được nhịp tăng trưởng xuất khẩu hiện nay

Theo TS. Hải, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có định hướng xây dựng bản đồ Cadimi nhằm thống kê, đánh giá mức độ nhiễm kim loại nặng ở từng vùng trồng. Đây là cơ sở khoa học quan trọng để quy hoạch lại cây trồng, khoanh vùng rủi ro và triển khai biện pháp cải tạo phù hợp.

“Bản đồ Cadimi cần được thực hiện cẩn trọng, nhưng quan trọng hơn là phải làm nhanh hơn. Các địa phương, sở ngành nên phối hợp với các trung tâm nghiên cứu, viện, trường để rút ngắn thời gian, sớm hoàn thiện bản đồ tổng thể phục vụ cho công tác cải tạo đất và canh tác an toàn”, ông nói.

Không chỉ phục vụ công tác quản lý, bản đồ này theo ông Hải còn là “công cụ dự báo rủi ro xuất khẩu”, giúp doanh nghiệp chủ động chọn vùng nguyên liệu sạch, tránh phụ thuộc vào kiểm định bị động của nước nhập khẩu.

Sau khi có bản đồ, việc cải tạo đất cần được triển khai theo từng mức độ ô nhiễm, thay vì áp dụng đồng loạt. TS. Hải cho rằng, ba hướng chính có thể thực hiện ngay gồm: Sử dụng phân bón hữu cơ, bổ sung vôi để trung hòa độ chua, giảm khả năng hấp thụ Cadimi. Áp dụng chế phẩm sinh học giúp cố định kim loại nặng trong đất, hạn chế thẩm thấu vào rễ. Chọn cây trồng phù hợp, vì không phải loại cây nào cũng chịu được hàm lượng Cadimi cao.

“Cadimi tồn tại trong đất chủ yếu ở nhiều dạng khác nhau. Cụ thể Cd2+ phức chất hữu cơ, liên kết với khoáng sét và dạng kết tủa. Cadimi ở dạng ion hòa tan mới xâm nhập được vào chuỗi thực phẩm”, ông phân tích.

Theo ông Hải, không có công thức chung cho mọi loại đất mỗi vùng, mỗi cây trồng phải có giải pháp riêng. Mục tiêu cuối cùng là giảm tồn lưu Cadimi trong nông sản, đảm bảo an toàn sinh học và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Song song với bản đồ Cadimi, Bộ Nông nghiệp đã đề xuất danh mục 31 hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật cấm sử dụng tại Việt Nam, trong đó có Cadimi và nhóm 2,4,5T.

Theo Tổng cục Hải quan, 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng đông lạnh tăng gần 70% về lượng và 130% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái.

TS. Hải đánh giá đây là bước đi đúng đắn, thể hiện quyết tâm chuyển hướng sang nông nghiệp sinh học, giảm ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe người dân.

“Những hoạt chất này có thể gây rối loạn sinh sản, vô sinh hoặc bệnh mãn tính nếu tích tụ lâu dài. Cấm sử dụng là cần thiết để hướng nông nghiệp Việt Nam theo con đường sinh học, giảm gánh nặng y tế và chi phí xã hội”, ông cho biết.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý: việc cấm ngay lập tức sẽ khiến nhiều nông dân đặc biệt là với sầu riêng, cây trồng vốn sử dụng một số hoạt chất để xử lý ra hoa và phục hồi đất, gặp khó khăn trong thích ứng.

Bên cạnh đó, khi bị cấm, nông dân không biết phải thay thế bằng gì. Do đó, cần có hướng dẫn cụ thể, quy trình kỹ thuật chi tiết và tập huấn trực tiếp. Nhiều viện, trường đã xây dựng quy trình an toàn sinh học, nhưng phải có lực lượng chuyên gia, kỹ sư nông nghiệp ‘cầm tay chỉ việc’ để chuyển giao.

Ông cho rằng ngành nông nghiệp cần chương trình đào tạo thực tiễn quy mô lớn cho nông dân, giúp họ làm chủ quy trình mới, vừa đảm bảo năng suất, vừa đạt tiêu chuẩn an toàn.

“Nếu làm tốt, năng suất vẫn đạt, trái cây vẫn đẹp mà lại an toàn, bền vững. Quan trọng là phải có mô hình mẫu và cơ chế khuyến khích nông dân áp dụng”, ông Hải nhấn mạnh.

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, dù còn nhiều trở ngại, xuất khẩu sầu riêng năm 2025 dự kiến đạt 3,4 - 3,5 tỉ USD, tăng mạnh so với năm 2024. Tuy nhiên, “cú vấp Cadimi” đã gióng lên hồi chuông cảnh báo: nếu không kiểm soát từ gốc từ đất, phân bón đến quy trình canh tác, lợi thế xuất khẩu có thể mất trong chớp mắt. “Cadimi là thước đo để thế giới đánh giá mức độ an toàn và trách nhiệm của nông nghiệp Việt Nam. Nếu làm được, chúng ta không chỉ giữ được thị trường mà còn củng cố vị thế quốc gia xuất khẩu trái cây hàng đầu khu vực", TS. Lê Phong Hải nhận định.