Kiếm tiền học sớm mới khôn

"Tài sản số là lĩnh vực hấp dẫn nhưng rất rủi ro và nhiều cạm bẫy, mọi người cần hiểu rõ trước khi tham gia”, ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Chứng khoán SSI, chia sẻ trên trang Facebook cá nhân. Dòng trạng thái của Chủ tịch SSI được đăng tải sau khi Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc ký ban hành Nghị quyết về việc triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam. Nghị quyết này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 9/9/2025, thời gian thực hiện thí điểm là 5 năm.

F0 đông nhưng không chất

Không chỉ với tài sản số mà trong mọi hoạt động đầu tư, nhu cầu được trang bị kiến thức tài chính là rất cấp thiết. Điều này càng trở nên quan trọng khi nhà đầu tư cá nhân chiếm phần lớn tại thị trường Việt Nam, nhóm đối tượng dễ bị tổn thương bởi những tin đồn. 

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang ngày càng thu hút nhà đầu tư cá nhân trong nước, khi đến nay hơn 10% dân số Việt Nam đã có tài khoản chứng khoán. Tuy nhiên, sự bùng nổ về số lượng cũng đặt ra câu hỏi về chất lượng và sự sẵn sàng của thế hệ nhà đầu tư mới.

Nhìn lại quá khứ, theo khảo sát về mức độ hiểu biết tài chính toàn cầu của Standard & Poor’s (S&P Global FinLit Survey) năm 2014, chỉ 24% người trưởng thành Việt Nam được coi là có hiểu biết về tài chính, xếp thứ 118 trên tổng số 144 quốc gia được khảo sát. Kết quả này cho thấy khoảng cách lớn so với nhiều quốc gia khác, kể cả trong khu vực.

Đến hiện tại, báo cáo của Sun Life Asia công bố hồi tháng 7/2025 cho thấy, Gen Z tại Việt Nam đứng sau các thế hệ khác về cả sự tự tin lẫn sự chuẩn bị tài chính, khi chỉ 52% cảm thấy an toàn tài chính, thấp hơn Baby Boomers (66%) và Millennials, thế hệ sinh từ năm 1980-1996 (60%). Dù có lợi thế về thời gian, 57% Gen Z vẫn chọn đầu tư an toàn, thể hiện tâm lý dè dặt và thiếu hiểu biết về cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận lâu dài.

Đằng sau làn sóng gia nhập thị trường của nhà đầu tư cá nhân là những rủi ro số đang gia tăng nhanh chóng. Dữ liệu từ báo cáo nghiên cứu, khảo sát an ninh mạng năm 2024 do Ban Công nghệ, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, thực hiện cho thấy cứ 220 người dùng smartphone thì có 1 người là nạn nhân của lừa đảo, thiệt hại ước tính trong năm 2024 lên đến 18.900 tỉ đồng. 

Còn theo báo cáo về lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam do Chống Lừa Đảo và GASA (năm 2023) công bố, lừa đảo đầu tư là loại hình chiếm tỉ trọng cao nhất tại Việt Nam. 29% người được khảo sát báo cáo bị mất tiền với mức thiệt hại bình quân 17,7 triệu đồng mỗi nạn nhân. Nếu quy chiếu ra toàn quốc, con số này có thể lên tới hàng chục ngàn tỉ đồng. Những dữ liệu trên cho thấy, song hành với sự bùng nổ của dòng tiền cá nhân, nhu cầu giáo dục tài chính tại Việt Nam cũng trở nên cấp bách, nhất là trong bối cảnh công nghệ ngày càng phát triển. 

Tác động kép của tài chính bền vững 

Bà Nguyễn Hồng Minh, Giám đốc Ban Kinh doanh và Marketing Công ty Quản lý Quỹ Vietcombank (VCBF), cho rằng giáo dục tài chính từ sớm cho người trẻ là nền tảng quan trọng để hình thành tư duy quản lý tiền bạc có trách nhiệm, có thói quen tiết kiệm một cách kỷ luật và kiến thức đầu tư dài hạn nhằm đạt các mục tiêu tài chính trong cuộc sống. 

“Khi một thế hệ trẻ được trang bị kiến thức tài chính, họ không chỉ biết cách lập kế hoạch tài chính cá nhân, mà còn có khả năng đưa ra những quyết định đầu tư hợp lý. Từ đó, họ tận dụng lợi ích của lãi kép, đầu tư sớm một cách kỷ luật và tránh được đổ vỡ về tài chính hay theo đuổi các khoản đầu tư quá rủi ro, thậm chí tránh bị lừa đảo với các lời hứa hấp dẫn về lợi nhuận”, bà Minh cho biết. 

Ở góc nhìn vĩ mô, theo đại diện của VCBF, giáo dục tài chính từ sớm sẽ tạo ra lực đẩy bền vững cho nền kinh tế. Cụ thể là góp phần làm gia tăng tỉ lệ tiết kiệm quốc gia, hình thành nguồn vốn dài hạn cho các kênh đầu tư chính thức thay vì dòng vốn phi chính thức, khuyến khích tiêu dùng có trách nhiệm, hạn chế các cú sốc tài chính hộ gia đình có thể ảnh hưởng đến hệ thống ngân hàng.

Cùng với đó, khi được phân bổ qua các kênh minh bạch như quỹ đầu tư, dòng tiền tiết kiệm sẽ được phân bổ hiệu quả vào doanh nghiệp chất lượng và các dự án hạ tầng lớn, góp phần phát triển thị trường vốn và kinh tế trong nước.Nhìn xa hơn, giáo dục tài chính khi đạt kết quả tốt cũng góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, vì một thế hệ trẻ biết quản lý tài chính sẽ mạnh dạn khởi nghiệp, chăm chỉ lao động và liên tục đầu tư đổi mới và đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng GDP.  

“Khi người dân gửi tiết kiệm hoặc đầu tư dài hạn thông qua các kênh tài chính được quản lý chuyên nghiệp, nguồn vốn sẽ vừa đóng góp cho tăng trưởng kinh tế, vừa giúp mỗi cá nhân tích lũy tài sản bền vững nhờ hiệu ứng lãi kép”, bà Minh chia sẻ thêm. 

Bà Trịnh Quỳnh Giao, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ PVI (PVI AM), cho rằng một dân số am hiểu về tài chính sẽ góp phần giảm sự phụ thuộc của nền kinh tế vào kênh tín dụng ngân hàng, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của thị trường vốn, đa dạng hóa các kênh huy động vốn cho doanh nghiệp. 

Hiện tại, nền kinh tế Việt Nam vẫn còn phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng. Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), năm 2023 thị trường vốn ở các quốc gia phát triển chiếm tới 70% tổng nguồn vốn huy động trung và dài hạn cho nền kinh tế, trong khi ở Việt Nam con số này còn rất khiêm tốn, dưới 15%. Tương tự, tổng giá trị tài sản quản lý tại Việt Nam chỉ khoảng 6,5% GDP, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Thái Lan (21%) và Malaysia (52%). 

“Khi người dân có kiến thức và sự tự tin để tham gia vào thị trường vốn thông qua việc đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, họ sẽ tạo ra một nguồn cung vốn đa dạng và ổn định hơn cho các doanh nghiệp, giúp giảm áp lực lên hệ thống ngân hàng và tăng cường khả năng chống chịu của nền kinh tế”, bà Giao nhận định. 

Bên cạnh giáo dục chính quy, việc chủ động truyền thông kiến thức tài chính đến mọi tầng lớp nhân dân thông qua các kênh đa phương tiện là vô cùng quan trọng. Ảnh: Shutterstock.com.

Điểm nghẽn và giải pháp 

Trên thực tế, nhiều công ty chứng khoán, quỹ đầu tư đã kết hợp cùng Ủy ban Chứng khoán Nhà nước để tổ chức những buổi chia sẻ dành cho nhà đầu tư mới. Tuy nhiên, hiệu quả nhận được chưa cao khi còn thiếu sự đồng bộ. Đại diện của VCBF cho rằng rào cản lớn nhất hiện nay không phải là thiếu kiến thức, mà là thiếu hệ thống và cơ chế để kiến thức tài chính trở thành một phần tất yếu trong đời sống thường ngày. Cụ thể, hiện nay chưa có chương trình giáo dục tài chính chính thống trong nhà trường, trẻ em ít được tiếp cận với kỹ năng quản lý tiền từ nhỏ. Rào cản cũng đến từ việc sức mạnh truyền thông của những kênh đầu tư rủi ro lớn hơn nhiều so với các tổ chức chuyên nghiệp. 

Khoảng cách niềm tin cũng là một rào cản khi nhiều người dân còn e ngại các kênh đầu tư chính thức do từng chứng kiến rủi ro, thiếu minh bạch hoặc bị cuốn vào “đầu tư nóng”. “Người Việt Nam vẫn ưu tiên tích trữ tiền mặt hoặc bất động sản, trong khi chưa quen với các kênh đầu tư chuyên nghiệp, đa dạng hóa. Ngoài ra, thói quen tài chính chưa thay đổi với xu hướng tìm kiếm lợi nhuận ngắn hạn. Nguyên nhân là do thiếu tư duy phân bổ trong các kênh đầu tư để giảm thiểu rủi ro, các chương trình chia sẻ về phân bổ tài sản và những kênh tài sản nên phân bổ chưa được cơ quan nhà nước lan tỏa và đẩy mạnh”, bà Minh nói thêm. 

Còn theo đại diện của PVI AM, để nâng cao trình độ hiểu biết tài chính ở Việt Nam, cần một chiến lược tổng thể với sự vào cuộc của nhiều bộ, ngành, tổ chức và toàn xã hội, tập trung vào những nhóm giải pháp đồng bộ và có tính khả thi cao. “Một trong những giải pháp nền tảng và có tác động lâu dài nhất là đưa giáo dục tài chính vào chương trình giáo dục phổ thông một cách chính thức và có hệ thống. Kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển như Đức, Mỹ, và Anh cho thấy tầm quan trọng của việc trang bị kiến thức tài chính cho học sinh từ sớm”, bà Giao của PVI AM chia sẻ. 

Bên cạnh giáo dục chính quy, việc chủ động truyền thông kiến thức tài chính đến mọi tầng lớp nhân dân thông qua các kênh đa phương tiện là vô cùng quan trọng. Hiện nay, nhu cầu tài chính của người dân được tiếp cận phổ biến nhất là qua hệ thống ngân hàng. Theo đó, bà Giao cho rằng cần có sự đào tạo kiến thức về hoạch định tài chính cá nhân cho các nhân viên tư vấn tại ngân hàng để có thể đưa ra lời khuyên đúng đắn cho khách hàng. 

“Nâng cao hiểu biết tài chính là một nhiệm vụ lớn, đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội. Mô hình hợp tác công - tư (PPP) và việc huy động sự tham gia của các tổ chức cộng đồng là chìa khóa để tối đa hóa nguồn lực và phạm vi ảnh hưởng của các chương trình giáo dục tài chính”, bà Giao nói thêm. 

Có thể bạn quan tâm 

Hàn thử biểu TOP50