Nguyên tắc vàng để đánh giá chất lượng lợi nhuận doanh nghiệp

Trong mùa báo cáo tài chính quý II/2025, nhiều doanh nghiệp công bố lợi nhuận tăng vọt, thậm chí gấp nhiều lần so với cùng kỳ năm trước. Một số phản ánh đúng sự tăng trưởng bền vững của doanh nghiệp, đến từ hoạt động kinh doanh cốt lõi, được hỗ trợ bởi điều kiện thị trường thuận lợi, chiến lược hoạt động phù hợp và môi trường kinh doanh cải thiện. 

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm sáng này, vẫn có không ít doanh nghiệp liên tục báo lãi kế toán tăng vọt nhưng thực tế lại chật vật với dòng tiền và gần như lãng quên quyền lợi cổ tức của cổ đông. Liệu đâu là những chỉ báo cho thấy dấu hiệu “lãi ảo” rõ nhất và giúp đánh giá chất lượng lợi nhuận của doanh nghiệp?

Trả lời NCĐT, bà Helena Shiu, Phó Tổng Giám đốc, Công ty Quản lý Quỹ Phú Hưng (PHFM) cho rằng, khi doanh nghiệp công bố lợi nhuận kế toán cao nhưng dòng tiền lại âm, đó thường là tín hiệu của “lợi nhuận ảo”, tức là lợi nhuận trên báo cáo không được hậu thuẫn bởi tiền mặt thực tế và khó bền vững. 

“Tuy vậy, chúng tôi không xem việc chi trả cổ tức tiền mặt là thước đo quan trọng nhất để đánh giá giá trị doanh nghiệp. Miễn là doanh nghiệp sử dụng tiền hiệu quả, lợi ích cổ đông vẫn có thể được gia tăng”, bà Helena Shiu nói. 

Theo Chuyên gia của PHFM, chỉ báo thuận tiện nhất để nhận diện “lãi ảo” và đánh giá chất lượng lợi nhuận là tỉ lệ lợi nhuận ròng so với dòng tiền hoạt động (OCF). Lợi nhuận chất lượng tốt thường đi kèm dòng tiền hoạt động mạnh. Khi lợi nhuận ròng dương đáng kể nhưng OCF lại âm hoặc thấp hơn nhiều là dấu hiệu cảnh báo quan trọng. Điều này cho thấy lợi nhuận chủ yếu dựa vào các khoản dồn tích thay vì dòng tiền thực, hàm ý khả năng ghi nhận doanh thu sớm hoặc trì hoãn các loại chi phí.

“Khi so sánh OCF với lợi nhuận ròng, cũng cần xét đến giai đoạn phát triển của doanh nghiệp. OCF âm ở giai đoạn khởi nghiệp có thể là bình thường, nhưng chênh lệch lớn và kéo dài ở các doanh nghiệp đã trưởng thành thì cần nghiên cứu sâu hơn”, bà Helena Shiu chia sẻ. 

Cũng theo chuyên gia của PHFM, tỉ lệ lợi nhuận ròng/OCF chỉ mang tính sàng lọc ban đầu và để kết luận khách quan về chất lượng lợi nhuận, cần phân tích chuyên sâu báo cáo tài chính. 

Thực tế trong phân tích tài chính, tỉ lệ lợi nhuận ròng/OCF phản ánh bao nhiêu lợi nhuận kế toán được hỗ trợ bởi dòng tiền thực. Nếu tỉ lệ này cao bất thường, đơn cử như  >1 trong nhiều năm liền, nghĩa là lợi nhuận chủ yếu đến từ bút toán kế toán và không được hậu thuẫn bởi dòng tiền thực. 

Theo chia sẻ của Phó Tổng Giám đốc PHFM, có 3 nguyên tắc mà nhà đầu tư có thể tham khảo khi đánh giá chất lượng lợi nhuận doanh nghiệp. 

Đầu tiên là tỉ trọng lợi nhuận đến từ dòng tiền thực hay là các khoản dồn tích. Lợi nhuận của doanh nghiệp được đánh giá tốt khi được hỗ trợ bởi dòng tiền thật từ hoạt động kinh doanh. Ngược lại, nếu phần lớn lợi nhuận đến từ các khoản dồn tích, thì phần lớn lợi nhuận chỉ đẹp trên sổ sách và ít giá trị thực. 

Thứ hai là tính bền vững của nguồn lợi nhuận. Nhà đầu tư nên xem xét tăng trưởng lợi nhuận đột biến đến từ các khoản thu bất thường, có tính thời điểm và khó lặp lại, hay đến từ hoạt động kinh doanh cốt lõi của công ty. 

Thứ ba là lợi nhuận có vượt chi phí vốn hay không. Nguyên tắc này thường bị bỏ qua, nhưng đây cũng là một trong những chỉ báo giúp nhà đầu tư đánh giá chất lượng lợi nhuận doanh nghiệp. Cụ thể, nếu một doanh nghiệp báo cáo lợi nhuận bền vững, nhưng lợi nhuận này lại thấp hơn chi phí vốn, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp đang làm hao mòn giá trị cổ đông. 

“Bên cạnh phân tích định lượng, nhà đầu tư cũng cần quan tâm các chỉ báo định tính như doanh nghiệp thường xuyên thay kiểm toán; mức độ công bố thông tin hạn chế; và quản trị doanh nghiệp yếu. Nếu xuất hiện một trong ba dấu hiệu này, chất lượng lợi nhuận nhiều khả năng thấp”, bà Helena Shiu nói thêm. 

Có thể bạn quan tâm 

Giáo dục tài chính, nền móng cho một thị trường vốn bền vững