Ánh sáng A.I và bóng tối khởi nghiệp

Khi trí tuệ nhân tạo (A.I) trở thành “cục nam châm” hút gần như toàn bộ dòng vốn mạo hiểm toàn cầu, phần còn lại của thế giới khởi nghiệp đang dần rơi vào vùng tối. Theo PitchBook, riêng năm 2024, hơn 192,7 tỉ USD đã được rót vào các công ty A.I,  chiếm hơn một nửa tổng vốn đầu tư mạo hiểm toàn cầu, tương đương 1/3 lượng vốn toàn thị trường. Con số tưởng chừng chỉ là thống kê, nhưng đằng sau là dấu hiệu cho một sự lệch pha nghiêm trọng trong cấu trúc đổi mới toàn cầu.

Tổng vốn đầu tư mạo hiểm năm 2024 chỉ tăng nhẹ 3% so với năm trước, từ 304 tỉ lên 314 tỉ USD, nhưng gần như toàn bộ phần tăng ấy đến từ các thương vụ A.I. Trong khi đó, đầu tư vào giáo dục, y tế hay năng lượng hầu như chững lại. Các báo cáo từ StartupBlink và CBInsights cho thấy số lượng kỳ lân mới trung bình hằng tháng trong năm 2023 đã rơi xuống mức thấp nhất trong hơn bốn năm, phản ánh một hệ sinh thái khởi nghiệp đang nguội dần dù tổng vốn chưa hề giảm.

Theo ông Kyle Stanford, Giám đốc Nghiên cứu đầu tư mạo hiểm tại Mỹ của PitchBook, A.I đã trở thành nền tảng của hoạt động đầu tư mạo hiểm. “Nó mang đến cách tiếp cận hoàn toàn mới để doanh nghiệp giải quyết thách thức và đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của nền kinh tế. Đây cũng là công nghệ có khả năng mở rộng quy mô nhanh nhất, phù hợp với mục tiêu lợi nhuận siêu lớn mà các quỹ VC theo đuổi”, ông nói.

Sau giai đoạn thịnh vượng 2021-2022, thị trường đầu tư mạo hiểm toàn cầu bước vào chu kỳ thận trọng. Nhà đầu tư tìm kiếm các mô hình “chắc thắng”, nơi họ tin rằng dòng vốn sẽ quay vòng nhanh nhất. A.I vô tình trở thành vùng trú ẩn của vốn, vừa có câu chuyện tăng trưởng hấp dẫn, vừa mang lại cảm giác “an toàn” trong bối cảnh cửa ra cho nhà đầu tư ngày càng hẹp. Theo Crunchbase, thời gian trung bình giữa hai vòng gọi vốn Series A và Series B trong năm 2023-2024 đã đạt mức cao kỷ lục hơn một thập kỷ, khoảng 31 tháng. Khi dòng vốn bị nghẽn, các quỹ càng thu hẹp phạm vi lựa chọn. Hiệu ứng FOMO (nỗi sợ bị bỏ lỡ) khiến quỹ này đầu tư vào Anthropic, quỹ khác lập tức đu theo. Thị trường vốn mạo hiểm, vốn dĩ sinh ra từ rủi ro, giờ lại vận hành như một “bầy đàn an toàn”.

Trong khi đó, phần còn lại của hệ sinh thái đang chịu cú siết mạnh. Chỉ riêng năm 2023, theo TechCrunch, đã có khoảng 3.200 startup phá sản, đánh dấu cú sụp lớn nhất kể từ sau thời kỳ bùng nổ 2021. Nhiều doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt trong giáo dục, y tế và năng lượng, không thể gọi được vốn mới, hoặc buộc phải “gắn mác A.I” để tồn tại. Bà Karen Page, đối tác của quỹ B Capital, so sánh điện toán đám mây từng là một cuộc cách mạng, thay đổi cách con người lưu trữ và vận hành dữ liệu. “Nhưng A.I còn tiến xa hơn. Nó là cách mới để biến dữ liệu thành tri thức. Không có sự sợ hãi nào quanh A.I. Trái lại, mọi người đang muốn lao vào thật nhanh. Đây là một thời điểm chưa từng có tiền lệ”, bà nói.

Cơn hưng phấn đó giúp A.I thăng hoa, nhưng cũng tạo ra một mặt tối khác, đó là mất cân bằng sáng tạo. Khi mọi vốn liếng và nhân lực đều bị hút về cùng một hướng, các lĩnh vực khác dần bị bỏ lại, dù chính chúng mới là nền tảng dài hạn của nền kinh tế. A.I có thể là động lực lớn, nhưng sáng tạo bền vững chỉ tồn tại trong một hệ sinh thái đa dạng, nơi công nghệ không phải là đích đến, mà là công cụ mở đường cho những giá trị mới.

Có thể bạn quan tâm:

Sức bật từ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ trong nền kinh tế sáng tạo Việt Nam