Kế hoạch lớn cho đồng bằng sông Cửu Long

Khoảng một năm trở lại đây, rất nhiều hội thảo, hội nghị về biến đổi khí hậu đã diễn ra. Nhưng chỉ “Hội nghị về phát triển bền vững đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu”(26-27.9.2017)  là quy tụ đông đảo nhất, với hơn 500 đại biểu, từ quan chức chính phủ, đến giới chuyên gia, doanh nghiệp, truyền thông cùng các tổ chức quốc tế. “Điều này cho thấy tầm quan trọng của câu chuyện biến đổi khí hậu ở Việt Nam”, bà Nienke Trooster, Đại sứ Hà Lan, nhấn mạnh. Thậm chí, hội nghị này được gọi là “Hội nghị Diên Hồng” nhằm tập hợp các ý tưởng lớn giúp Chính phủ và các địa phương đồng bằng sông Cửu Long xác định những nhóm giải pháp chiến lược về chuyển đổi có quy mô lớn nhằm phát triển bền vững khu vực này với tầm nhìn đến năm 2100.

Tại Hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bày tỏ mong muốn “các đại biểu nói thẳng, nói thật, phản biện để tìm giải pháp tốt nhất cho đồng bằng sông Cửu Long”. Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho biết, tinh thần của hội nghị lần này là tiếp cận vấn đề biến đổi khí hậu theo hướng thích ứng. “Chúng ta chỉ có thể thích ứng và quản lý kiểm soát biến đổi khí hậu chứ không chống lại, không cần thiết và cũng không có khả năng chống lại”, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ lưu ý.

Thảm họa ngay trên đầu

Nhiều năm gần đây, người dân các tỉnh Cần Thơ, Hậu Giang, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang đang phải “chạy mặn” từng ngày. Bởi các tiểu vùng nước ngọt quanh năm bị đảo lộn, bị mặn xâm nhập, đã đe dọa cả trăm ngàn ha đất nông nghiệp, nhiều vườn cây ăn trái, thủy sản nước ngọt... thậm chí có nguy cơ xóa sổ. Tại miền Trung, ngành nông nghiệp và thủy sản cũng chịu ảnh hưởng nặng nề do hạn hán, nhiễm mặn và tình trạng hải sản chết bất thường ở nhiều tỉnh... Do hiện tượng thời tiết khắc nghiệt này, năm ngoái, World Bank đã hạ dự báo tăng trưởng GDP Việt Nam 2016 từ 6,5% xuống còn 6,2%.

Nhiều khu vực đất canh tác tại Việt Nam có nguy cơ xóa sổ vì nạn khô hạn, xâm nhập mặn.

Chương trình phát triển Liên hiệp Quốc (UNDP) quan ngại khi đưa Việt Nam vào nhóm 5 quốc gia dễ bị tổn thương nhất thế giới từ biến đổi khí hậu. UNDP tính toán thấy rằng, với đặc điểm bờ biển trải dài hơn 3.000km, nếu mực nước biển tăng 1m thì Việt Nam sẽ mất 5% diện tích đất đai, khoảng 11% dân số mất nhà cửa, giảm 7% sản lượng nông nghiệp, giảm 10% GDP và gần 50% đất nông nghiệp vùng đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị ngập chìm, không còn khả năng canh tác.

Các con số cập nhật tại Hội nghị cũng đưa ra những cảnh báo: tốc độ nước biển dâng hiện nay là 3mm/năm. Tính chung trong 50 năm qua, ở đồng bằng sông Cửu Long, nước biển đã dâng khoảng 20cm. Theo kịch bản khả dĩ nhất từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, đến cuối thế kỷ XXI, mực nước dâng ở đồng bằng sông Cửu Long sẽ là 53cm (32-77cm) cho vùng biển Đông và 55cm (33-78cm) cho vùng biển Tây. Với kịch bản nói trên, khu vực này sẽ bị ngập khoảng 4,48% diện tích. “Vì vậy, vấn đề nước biển dâng lâu dài hơn và không khẩn cấp bằng sự sụt lún ở đồng bằng sông Cửu Long”,  ông Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái đồng bằng sông Cửu Long, nhận định.

Báo cáo của Vụ Quản lý Quy hoạch, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, tốc độ sụt lún trung bình ở đồng bằng sông Cửu Long đang là 1,1 cm/năm, có những nơi sụt lún đến 2,5cm/năm. Tính ra, tốc độ sụt lún đã cao hơn 10 lần so với tốc độ nước biển dâng. Hiện nay, hơn một nửa chiều dài bờ biển đồng bằng sông Cửu Long đang sạt lở, với tổng sạt lở bờ sông bờ biển lên đến gần 900km. “Trung bình mỗi năm, khu vực này mất khoảng 500ha đất ven biển, tình trạng sạt lở đã không còn cân bằng nữa”, ông Nguyễn Hữu Thiện cảnh báo. Ngăn xâm nhập mặn đồng bằng sông Cửu Long, gìn giữ an toàn lương thực của một khu vực hằng năm đóng góp 27% GDP, 90% lượng gạo xuất khẩu và gần 60% kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam, ổn định cuộc sống và an sinh cho trên 17 triệu người đòi hỏi những hành động quyết liệt hơn.

Liên Hiệp Quốc từng nêu rõ, biến đổi khí hậu có 90% nguyên nhân từ con người. Ở đồng bằng sông Cửu Long, con người không chỉ gây ô nhiễm nguồn nước trên bề mặt, khai thác quá mức nguồn nước ngầm mà còn triển khai bao đê khép kín để canh tác lúa vụ ba (thu đông). Các ô đê bao này đã ngăn cản việc hấp thu lũ. Theo Trung tâm Quản lý Môi trường Quốc tế (ICEM), điển hình tại vùng Tứ giác Long Xuyên, khả năng hấp thu lũ đã giảm từ mức 9,2 tỉ m³ năm 2000 xuống 4,5 tỉ m³ năm 2011.